Kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Łaskawej w Szpikołosach
Parafia greckokatolicka w Szpikołosach była wzmiankowana od 1640.
Obecny kościół a wtedy cerkiew Narodzenia Pana Jezusa wzniesiono w 1801, na miejscu poprzedniej, również drewnianej. Około 1870 zamieniono ją na prawosławną, w 1919 rekoncyliowano na kościół rzymskokatolicki. Parafia została erygowana rok później. Świątynia była odnawiana w latach 20. XX wieku i współcześnie.
Usytuowana jest w środku wsi, otoczona drzewami. Jest orientowana, drewniana o konstrukcji zrębowej, oszalowana. W rzucie trójdzielna: z prostokątnym prezbiterium zamkniętym trójbocznie, szerszą, kwadratową nawą i kwadratowym babińcem o szerokości równej prezbiterium. Przy prezbiterium od północy znajduje się czworoboczna zakrystia.
Na zewnątrz zręby nawy i prezbiterium są dwukrotnie wyższe od zrębu babińca. Nawa nakryta jest ośmiopołaciową kopułą z latarnią, wspartą na ośmiobocznym tamburze z pendentywami. Tambur oddziela od zrębu nawy niewielkie zadaszenie.
Na zewnątrz w dolnej części, z wyjątkiem zakrystii, elewacje obiega wydatny okap wsparty na występujących belkach zrębu. Zadaszenie obejmuje babiniec nakryty powyżej dachem dwuspadowym i tym samym stwarza wrażenie, że jest on nakryty jednym dachem łamanym. Kopuła (zwieńczona barokizującą wieżyczką, z latarnią i cebulastym hełmem), dach nad babińcem, wielopołaciowy nad prezbiterium, pulpitowy nad zakrystią i dach okapowy kryte są blachą. Dawniej okap pobity były gontem, z deską okapową wycinaną w ząbki.
Wewnątrz nawa nakryta jest ośmiopolowym, pozornym sklepieniem kopulastym, prezbiterium pozornym sklepieniem kolebkowym, pozostałe pomieszczenia stropem. Łuk tęczowy oraz arkada między nawą i babińcem są półkoliste.
W kościele znajdują się trzy pocerkiewne ołtarze o cechach klasycystycznych (XIX wiek), główny ze sceną Ostatniej Wieczerzy na antepedium. Na wyposażeniu są pocerkiewne feretrony – jeden w rokokowych ramach, z obrazami Matki Boskiej i Chrystusa zapewne z początku XIX wieku, drugi z obrazami Hołdu Trzech Króli i św. Anny z Matką Boską (1. połowa XIX wieku) – oraz kilkanaście cynowych lichtarzy z 1. połowy XIX wieku.
Na osi kościoła stoi dzwonnica wzniesiona zapewne współcześnie z cerkwią (według J. Góraka w 1850), remontowana w 1888 i 1936. Jest drewniana, konstrukcji słupowo-ramowej, oszalowana. Ma dwie kondygnacje, przedzielone gontowym daszkiem okapowym. Dolna jest kwadratowa, górna ośmioboczna, w formie tamburu na pendentywach, nakryta dachem w formie ośmiopołaciowej kopuły pokrytej gontem. Jak pisze J. Górak, to jedyna tego typu dzwonnica na terenie Zamojszczyzny.
źródła:
-
Drewniane budownictwo sakralne – powiat Tomaszów Lubelski, powiat Hrubieszów, Lublin 2008
-
J. Górak, Dawne cerkwie drewniane w województwie zamojskim, Zamość 1984
-
Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII – woj. lubelskie, z. 6 – powiat hrubieszowski, Warszawa 1964