Kościół pod wezwaniem św. Mikołaja w Starym Bublu
Pierwszą cerkiew unicką w tym miejscu (na wzniesieniu, na wschodnim skraju wsi), św. Jana Ewangelisty wzniesiono zapewne w 1740. Została ona uposażona w 1749 przez Antoninę Kobielską. Według inwentarzy z 1815 miała kruchtę i prezbiterium „pod jednym dachem”, na kruchcie oparta była dzwonnica. W 1818 świątynia była w złym stanie (ściany i dach wymagały naprawy), pierwszy gruntowny remont przeszła w 1840. Powtórnie remontowana była w 1864, pod nadzorem Jana Murawskiego. Wybudowano wówczas także dzwonnicę.
W 1875 cerkiew przejęli prawosławni. Prawdopodobnie na przełomie XIX i XX wieku wymieniono dachy, wzniesiono wtedy wieżyczki i kopułę z cebulastym hełmem. Od 1924 świątynia była w posiadaniu katolików, którzy rok później przekazali ją na cerkiew neounicką. Odtąd kilkakrotnie przejmowana była (bezprawnie) przez ludność prawosławną, ostatecznie w latach 1938 - 1944 znajdowała się w jej rękach. W latach 1944 - 1946 ponownie neounicka, po likwidacji parafii neounickiej stała się rzymskokatolickim kościołem pod wezwaniem św. Mikołaja, filią parafii Gnojno.
Po 1966 zlikwidowano XIX-wieczne przekształcenia świątyni, między innymi wieżyczki nad prezbiterium i kruchtą, przebudowano latarnię kopuły i przekształcono okna. W połowie lat 80. XX wieku przeprowadzono remont kapitalny, przebudowano wtedy prezbiterium.
Kościół jest orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej (zrąb z bali sosnowych), na podmurówce, obustronnie oszalowany pionowo deskami. Więźba dachowa jest krokwiowo-stolcowa, nad korpusem nawowym wieszarowa z krążynami zewnętrznej kopuły. Budynek składa się z kwadratowej nawy, niższego i węższego, zamkniętego prosto prezbiterium oraz zbliżonego do niego wielkością przedsionka. Ponieważ strop podparty jest po bokach drewnianymi kolumnami, J. Maraśkiewicz określa korpus świątyni jako trzynawowy, z nawą główną trzykrotnie szerszą od bocznych (w takim ujęciu prezbiterium i kruchta mają szerokość nawy głównej). Prezbiterium ujęte jest po bokach niższymi, prostokątnymi zakrystiami. Występują one nieco przed lico elewacji bocznych korpusu. W przedsionku (wysokością równemu nawie) mieści się kruchta a nad nią chór muzyczny.
Dachy nad prezbiterium i kruchtą są dwuspadowe, nad zakrystiami pulpitowe. Dach nad nawą ma formę czteropołaciowej kopuły z ośmioboczną wieżyczką (latarnią) na szczycie. Przepruta jest ona parami półkoliście zamkniętych okien i zwieńczona ośmiobocznym, ostrosłupowym hełmem. Wszystkie dachy kryte blachą.
Okna w nawie i kruchcie są wydłużone, zamknięte półkoliście (w nawie zdwojone), w prezbiterium mniejsze, także zamknięte półkoliście, w zakrystiach prostokątne. Ponadto w elewacji prezbiterium, w jego trójkątnym szczycie (oddzielonym daszkiem okapowym) i w analogicznym szczycie kruchty znajdują się oculusy. Okna mają profilowane obramienia, prostokątne drzwi znajdujące się w kruchcie – drewniane obramienie uszakowe. Boczne elewacje zwieńczone są gzymsem z drewnianym lambrekinem.
Wewnątrz kościół nakryty jest belkowym stropem z płaskim, deskowym pułapem (w nawie pozorne sklepienie zwierciadlane). Nawa otwarta jest całą swoją wysokością i szerokością na prezbiterium oraz przedsionek. Chór muzyczny jest nadwieszony, dodatkowo wsparty na dwóch czworobocznych słupach, podłogi deskowe.
Neobarokowy ołtarz główny pochodzi z 1924, być może wykorzystano do niego elementy XVIII-wieczne. Ujęty jest parą kolumn korynckich dźwigających przerywany, odcinkowy naczółek. W zwieńczeniu znajduje się promienista gloria z główkami puttów wśród obłoków. Obrazy w ołtarzu pochodzą zapewne z XIX wieku. W polu głównym jest to Matka Boska z Dzieciątkiem, w antepedium Ostatnia Wieczerza. Ponadto w ołtarzu są rzeźby św. św. Piotra i Pawła z XIX wieku, w typie barokowych.
Także neobarokowe ołtarze boczne zostały wykonane zapewne po 1924. W jednym dwie pseudokompozytowe kolumienki podtrzymują przerywany, trójkątny naczółek z Okiem Opatrzności oraz główką anielską w akantowym kartuszu. W ołtarzu tym znajduje się pocerkiewny (powstały zapewne po 1874), przemalowany obraz Chrystusa Pantokratora. Drugi ołtarz boczny jest analogiczny do głównego. W nim obraz św. Jana Ewangelisty pochodzący z niezachowanego ikonostasu (zapewne około 1874).
W kościele znajduje się neobarokowy (XX wiek) konfesjonał, XIX-wieczny obraz Trójcy Św. w typie barokowym. Na wyposażeniu są cztery mosiężne, empirowe lichtarze z 1. tercji XIX wieku (na trójkątnych podstawach na kulach, dekorowane palmetą, z gładkimi trzonami z laurowymi festonami w górnej części) oraz dwa eklektyczne, z końca XIX wieku. Do tego biała kapa z 4. ćwierci XIX wieku, z pretekstą i kapturem z rosyjskiego brokatu.
Przed wejściem do kościoła, na jego osi stoi dzwonnica z 1864. Jest ona drewniana, o konstrukcji słupowo-ramowej i więźbie dachowej z „mnichem”, oszalowana poziomo deskami. Ma dwie kondygnacje. Kondygnacja dolna jest kwadratowa, górna węższa, ośmioboczna, z prostokątnymi, trójbocznie zamkniętymi otworami. Kondygnacje oddziela okapowy, gontowy dach, na narożach wsparty na wycinanych w desce kroksztynach. Całość nakryta jest strzelistym, ośmiobocznym hełmem (także gontowym) z trójkątnymi szczycikami. Wewnątrz konstrukcja ścian, stropów i dachu jest odsłonięta.
źródła:
-
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, woj. lubelskie, z. 2 – powiat Biała Podlaska, Warszawa 2006
-
J. Maraśkiewicz, A. Semeniuk, Drewniane budownictwo sakralne. Powiat Biała Podlaska, Lublin 2001