Dwór i park w Raciborowicach
Ośrodek dworski w Raciborowicach powstał na przełomie XVIII i XIX wieku.
Początkowo nie stanowił odrębnego majątku, zamieszkanego przez właścicieli (zarządzany był przez dzierżawców lub oficjalistów). W 1861, na miejscu zabudowań gospodarczych Bogusław Wydżga wystawił zachowany do dzisiaj dwór. W majątku funkcjonowała także fabryka „machin i narządzi rolniczych”, fabryka wódek, cegielnia, destylarnia i młyn wodny. Pod koniec XIX wieku powstały liczne zabudowania dworskie, w tym spichlerz i tzw. „czerwona” oficyna.
Około 1930 właścicielami Raciborowic zostali Władysław i Helena Kastory. Przebudowali oni dwór, między innymi połączyli z nim oficynę. Po II wojnie światowej majątek przejęło państwo, zabudowania dworskie wykorzystywała szkoła rolnicza, a następnie Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. Część budynków została rozebrana lub uległa dewastacji. Obecnie dwór wykorzystywany jest częściowo na cele mieszkalne. Obok niego, spichlerza i oficyny zachowała się jeszcze zdewastowana drewniana rządcówka. Zespół dworski wraz z otoczeniem w 2013 został wpisany do rejestru zabytków.
Dawny dwór jest parterowy, murowany z cegły i otynkowany, ma plan wydłużonego prostokąta z dwiema mniejszymi przybudówkami po bokach. Od frontu zachował się zabudowany ganek (w formie ryzalitu). Znajduje się w nim półkoliście zwieńczone wejście i okna (dwa od frontu i po jednym po bokach). Od ogrodu jest taras i szerokie schody. Budynek nakryty jest dwuspadowym dachem. Wnętrze zostało przekształcone po II wojnie światowej.
Prostokątna oficyna jest murowana z czerwonej cegły, częściowo otynkowana, piętrowa. Elewacje mają podziały ramowe. Przy narożniku zachodnim usytuowana jest kwadratowa, niewysoka wieża (również murowana z czerwonej cegły), z okrągłymi oknami w drugiej kondygnacji, zwieńczona ozdobnymi ściankami.
Budynek spichlerza jest murowany i otynkowany, prostokątny, nakryty dwuspadowym dachem. Elewacje mają podziały ramowo-płycinowe, zdobi je gzyms wieńczący.
Otaczający zabudowania park, założony na planie wieloboku, ma powierzchnię 5 ha i częściowo zachowany układ kompozycyjny o charakterze zabytkowym. Do dzisiaj istnieje dojazdowa aleja świerkowa (rozwidlająca się na dwie odnogi) oraz fragment alei grabowej z domieszką lipy, o długości 100 m. Odgraniczają one centralną część parku. W rozwidleniu drogi dojazdowej usytuowany jest staw. Przetrwała również altana, którą tworzą klony, graby, lipy i wiązy. Zachowało się około 260 drzew 14 gatunków, przede wszystkim grab pospolity, jesion wyniosły, lipa drobnolistna i klon zwyczajny.
źródła:
Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 6 – powiat hrubieszowski, Warszawa 1964
1. S. Korpysz, Z. Lubaszewski, Obiekty zabytkowe Chełma i powiatu chełmskiego. Zabytki architektury i budownictwa, Chełm 2016
A. Wawryniuk, Leksykon miejscowości powiatu chełmskiego, Chełm 2002