(1783 II 28 Drezno - 1834 I 21 Drezno)

powieściopisarz, major Wojska Polskiego Królestwa Kongresowego

         Syn Jana Piotra Oppeln - Bronikowskiego, generała - adiutanta elektora saskiego, i Krystyny Karoliny Wilhelminy von Thiele pochodzącej ze starej i ustosunkowanej rodziny saskiej.

         Tworzył wyłącznie w języku niemieckim, ale uważał się za Polaka. Do 1811 służył w wojsku pruskim (współtworzył tam kółko literackie). Zwolniony z niego po pokoju tylżyckim w stopniu porucznika wstąpił do Legii Naddunajskiej gen. Karola Otto Kniaziewicza. W latach 1812 - 1814 oficer napoleoński, po ustanowieniu Królestwa Kongresowego w 1815 został polskim ułanem. Z powodu złych stosunków w wojsku w 1823 podał się do dymisji, po rocznym podróżowaniu po Polsce wrócił do Niemiec.

              Od 1825 publikował utwory literackie, w dwu seriach wydał przeszło trzydzieści utworów powieściowych.

Jest autorem cyklu powieści historycznych z dziejów Polski, od czasów legendarnych po XVIII wiek (i poprzednikiem w tym zamyśle Józefa Ignacego Kraszewskiego). To m.in. Mysza wieża na jeziorze Gople, Kazimierz Wielki i Esterka, Hipolit Boratyński, Moina, Elekcja oraz rozgrywające się na Lubelszczyźnie Zawieprzyce. Przekłady ukazały się po polsku, niektóre powieści były tłumaczone także na inne języki. Bronikowski napisał też historię Polski (Die Geschichte Polens, tom 1-3, 1827). Pozostawał pod silnym wpływem Waltera Scotta, ale był od niego większym realistą, trzymał się faktów historycznych – stworzył rodzaj powieści historycznej typu dokumentarnego. Dbał o detale.

Powieść Zawieprzyce z 1826 (wydanie polskie 1828), której akcja dzieje się na tytułowym zamku, ma bohatera fikcyjnego. Jan Nepomucen Granowski, kasztelan lubelski, dziedzic Zawieprzyc w nagrodę za męstwo w bitwie pod Wiedniem otrzymał od króla Jana III Sobieskiego 2 tysiące jeńców tureckich. Wśród nich była piękna Greczynka Teophania, narzeczona jednego z pojmanych, Lascarisa. Ponieważ nie odwzajemniała uczuć Granowskiego, ten kazał zabić oboje. Zgładził też brata Teophanii, który w przebraniu malarza trafił na zamek w poszukiwaniu siostry. Od tej pory zawieprzycki zamek zaczęły nawiedzać duchy a ród Granowskich – nieszczęścia. Dopiero gdy bratanek okrutnego kasztelana, który przejął majątek po jego śmierci, wstąpił do klasztoru a część majątku przeznaczył na cele dobroczynne, dusze zabitych zaznały spokoju.

Bronikowski pisze we wstępie do powieści, że jej fabuła jest oparta na opowieściach służby zamkowej z Zawieprzyc, okolicznej ludności oraz zapiskach plebana z Firleja. Może dlatego legenda zaczęła żyć własnym życiem i dziś kasztelan Granowski bywa utożsamiany z realnienie istniejącym właścicielem zamku. Równorzędnym bohaterem tego utworu jest zawieprzycki zamek/pałac, z którego pozostały ruiny - i te ruiny prawdopodobnie zainspirowały pisarza.

Na kanwie powieści Bronikowskiego powstała opowiastka Zawieprzycki zamek autorstwa Wandy Śliwiny.

                                                                               Marta Goździk

Źródła:

1. Polski słownik biograficzny, T. II, Kraków 1936

2. Jerzy Weinberg, Aleksander Bronikowski a historia — na przykładzie jednej powieści, „Annales UMCS”, Vol. XX/XXI Sectio FF, 2002/2003