(16 VII 1852 Hruszniewo (powiat Łosice) – 6 IV 1916 Moskwa)

pisarz, publicysta, prawnik

 

 mąż Nadieżdy Smeckiej, miał jednego syna, Jana (1881-1953)

Srul z Lubartowa

          Najsłynniejsza postać literacka związana z Lubartowem to Srul z Lubartowa – bohater opowiadania Adama Szymańskiego pod tym samym tytułem. Choć samego Szymańskiego osobiście nic z tym miastem nie łączyło.

         Szymański urodził się w 1852 w Hruszniewie (dziś powiat  Łosice). W 1877 ukończył  prawo na Uniwersytecie Warszawskim, ale tuż potem został aresztowany za działalność spiskową (udział w tajnym Rządzie Narodowym Polskim), osadzony w Cytadeli Warszawskiej i w końcu zesłany bezterminowo na Syberię. Przebywał w Jakucji, potem w Kireńsku nad Leną i Bałagańsku nad Angarą. Prowadził tam badania geograficzne i etnograficzne, za pracę o Jakutach Cesarskie Rosyjskie Towarzystwo Geograficzne przyjęło go w poczet członków. Do czasopism w kraju wysyłał opowiadania z życia zesłańców. Wydane potem jako Szkice (t.1-2, 1887-90), zapewniły mu ogromną popularność, nazywane były ukochaną książką pokolenia. Ceniono je za akcenty patriotyczne, liryzm, portrety psychologiczne zesłańców – ludzi z dna społecznego. Najbardziej znanym utworem z tego zbioru był właśnie Srul z Lubartowa, otwierający tom pierwszy. Szkice zostały szybko przełożone na kilka języków.

          Do kraju powrócił Szymański w 1895, zamieszkał najpierw w Warszawie, później w Krakowie. W latach 1904 – 1913 wydawał i redagował czasopismo „Reforma Szkolna”. Jego utwory literackie z tego okresu nie zyskały uznania krytyki. Zmarł w 1916 w Moskwie.  

          Na zesłaniu przebywał z ludźmi skazanymi, podobnie jak on, na egzystencję z dala od kraju i rodzinnego domu. Był wśród nich też stary Żyd: -Jestem, proszę pana, Srul z Lubartowa, może pan dobrodziej wie, to zara kiele Lublina; nu, bo u nas wszyscy myślą, że to tak bardzo daleko, dawniej i ja tak myślałem, ale teraz, dodał z przyciskiem, to my wiemy, że Lubartów od Lublina bardzo blizko, zara kiele niego. Srul, przebywający na Syberii już trzy lata, przychodzi porozmawiać z kimś, kto jest tu dopiero od kilku miesięcy i ma jeszcze świeżo w pamięci widoki rodzinnej ziemi. Cierpiący na nostalgię za zielenią, rosnącą na tyczkach fasolą, wróblami Żyd jest postacią symbolem. Jego tęsknota za ojczyzną jest wielka, może nieco naiwna, ale szczera, prawdziwa. Jak pisze Waldemar Michalski – język „żywej rozmowy” z charakterystycznymi żydowskimi leksykalnymi wtrąceniami, psychologiczna motywacja postępowania bohaterów, wreszcie narracja pełna najdrobniejszych szczegółów tworzą znakomity koloryt lokalny opowieści, bardzo sugestywny literacki portret wielkiej tęsknoty wygnańców.

          Srula z Lubartowa najpierw opublikowały czasopisma: „Kraj” (1885, nr 51), „Gazeta Narodowa” (1886, nr 298-299) i „Wiek” (1886, nr 6). Potem opowiadanie weszło do Szkiców, które Szymański opublikował własnym sumptem w Petersburgu. Zostało przełożone m.in. na angielski, francuski, niemiecki, rosyjski, serbochorwacki, węgierski i włoski Po latach jego fragment znalazł się w roczniku „Lubartów i Ziemia Lubartowska” (1956). Co ciekawe – aktualnie Srul z Lubartowa jest do nabycia jako e-book.

 Marta Goździk

Ważniejsze publikacje Adama Szymańskiego:

• 1887-1890 – Szkice, t. 1-2

• 1910 – Z jakuckiego Olimpu

• Ziemia jakucka i jej mieszkańcy (rękopis nie ukończonej pracy w Archiwum Polskiej Akademii Nauk).

 

Bibliografia:

1. Joanna Arvaniti, Adam Szymański [w:] Polscy badacze Syberii, Archiwum Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2008

2. August Grychowski, Lublin i Lubelszczyzna w twórczości pisarzy polskich, Lublin 1974

3. Waldemar Michalski, Tradycje literackie Lubartowa i Ziemi Lubartowskiej, Lubartów 1994

4. Adam Szymański, Srul z Lubartowa [w:] „Lubartów i Ziemia Lubartowska”, Lubartów 1956