Tarnogród
(jidysz טאַרנעגראָד, język rosyjski Тарногродъ) – miasto w powiecie biłgorajskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej. Leży na wysokości 208 m n.p.m, na Płaskowyżu Tarnogrodzkim, we wschodniej części Kotliny Sandomierskiej, nad rzeką Złota Nitka (lub Nitka), lewym dopływem Tanwi
Założone zostało na prawie magdeburskim w 1567 roku staraniem Stanisława Tarnowskiego, wojewody sandomierskiego i przywilejem króla Zygmunta Augusta. W 1588 roku starostwo krzeszowskie z Tarnogrodem otrzymał za zasługi kanclerz Jan Zamoyski. Odtąd miasto weszło w skład ordynacji zamojskiej. W latach 60. XVI wieku powstała tu parafia prawosławna, która na początku XVII wieku została zamieniona na greckokatolicką, a przed 1591 rokiem – na parafię katolicką. W tym okresie miasto rozwinęło się w duży ośrodek handlu. Dnia 26 listopada 1715 roku zawiązała się tu pod przewodnictwem Stanisława Ledóchowskiego konfederacja jednocząca szlachtę przeciwko Augustowi II i pobytowi wojsk saskich w Polsce. W 1772 roku miasto znalazło się w zaborze austriackim, w latach 1809–1815 w Księstwie Warszawskim, a w latach 1815–1918 w Królestwie Polskim. W 1869 roku Tarnogród utracił prawa miejskie, które przywrócono w 1987. Do dziś zachował się układ urbanistyczny miasta z dużym rynkiem pośrodku, otoczonym kamieniczkami.
Warto zobaczyć:
Późnobarokowy kościół Przemienienia Pańskiego (1750–1771, 1839 i 1897 odnawiany), z obrazami manierystycznymi (1600–1604) z Dzwonnicą (1777) - czytaj więcej …
Modrzewiowy kościół św. Rocha (1600), najstarszy zachowany tego typu kościół drewniany na Zamojszczyźnie - czytaj więcej …
Murowana cerkiew prawosławna Świętej Trójcy (1870–1875), z polichromowanym wnętrzem - czytaj więcej …
Synagoga (1686, przebudowana XIX wiek), obecnie biblioteka i muzeum - czytaj więcej …
Zabytkowa plebania (1905–1907) z otaczającym ją parkiem
Rzymskokatolicki i prawosławny (dawniej również greckokatolicki) cmentarz (1828), z wiekowymi grobowcami (między innymi 10 nagrobków z 1 połowy XIX wieku)
Kirkut na Przedmieściu Różanieckim (funkcjonujący od XVII wieku do 1942 roku, odrestaurowany w 1986 roku)
Cmentarz epidemiczny przy ul. Krzywej, (czynny w XVII i XVIII wieku)
Zabytkowy dom drewniany, tzw. domek katechetyczny przy ul. Kościelnej
Zabytkowa kamienica na rogu ulic 1 Maja i Kryszkiewicza
Budynek Tarnogrodzkiego Domu Kultury z charakterystycznymi podcieniami (1956)
Willa na rogu ul. 22 Lipca i Przedmieścia Bukowskiego z figurami lwów na ozdobnych schodach (obecnie posterunek policji)
Rynek - jeden z największych rynków w Polsce, mierzący 160×140 m
źródła:
W. Depczyński, Tarnogród 1567-1967 – Monografia historyczno-gospodarcza, Tarnogród 1970
J. Górak, Miasta i miasteczka Zamojszczyzny, Zamość 1990
J. Motylewicz, Miasta ziemi przemyskiej i sanockiej w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku, Przemyśl – Rzeszów 1993
R. Szczygieł, Konfederacja tarnogrodzka i jej tradycje, 1995
H. Lawera, A Bata & T. Brytan, Powiat biłgorajski, Krosno 2000
A. Panek, W Mieście i Gminie Tarnogród, Krosno 2001
J. Markiewicz, Partyzancki kraj, Zamojszczyzna, 1 I 1944 – 15 VI 1944, Lublin 1980
J. Markiewicz, Paprocie zakwitły krwią partyzantów, Lublin 1987
B. Kaznowska-Jarecka, Atlas polskich strojów ludowych – Strój biłgorajsko-tarnogrodzki, Wrocław 1958
L. Śliwonik (red.), Sejmiki Wiejskich Teatrów 2, Warszawa – Lublin – Tarnogród 1998
Miasto i Gmina Tarnogród 1567 – 1997, Tarnogród 1997
Kwartalnik Tarnogrodzki, Tarnogród