Dzisiejsza data:

Pałac w Krasnem

           Krasne (wzmiankowane od 1421) było własnością między innymi Tyszkiewiczów, Żulińskich, Dłużewskich, Siła-Nowickich, Wydżgów, Węgleńskich, Kosińskich, Piotrowskich, Sierakowskich, Przanowskich i Gutowskich.

           W XVIII wieku (opis pochodzi z 1758) istniał tu zespół dworski, składający się z budynku dworu , „lamusa o dwóch piętrach”, stajni, obory, drewnianego spichlerza, trzech stodół i „browaru”. Całość ogrodzona była drewnianym parkanem. Za dworem znajdował się sad „duży”. Były też ogrody, którymi zajmowali się chłopi pańszczyźniani. Właścicielem Krasnego w tym czasie był Michał Wydżga, który przejął dobra zapewne po Janie Siła-Nowickim (wieś należała do niego w 1744).

           Na miejscu dworu w 1. połowie XIX wieku powstał murowany pałac otoczony parkiem. Obok zabudowań dworskich, w zachodniej części założenia – kompleks budynków gospodarczych, w tym gorzelnia (w 1905, wg innych źródeł pod koniec XIX wieku). Funkcjonowało tu także dobrze prosperujące gospodarstwo rybne. Zapewne pod koniec XIX wieku ówczesny właściciel dóbr Leon Przanowski otoczył zespół dworski murem z kamienia wapiennego.

           W 1915 pałac uległ pożarowi, odbudował go (w zmienionym kształcie) w okresie międzywojennym zięć Przanowskiego, Paweł Gutowski. Uporządkowano także wówczas park, zaniedbane aleje zostały odnowione, powstały klomby kwiatowe a w pobliżu dworu oranżeria. W czasie II wojny światowej Paweł Gutowski został aresztowany przez Niemców i rozstrzelany (1940). Zarząd nad gorzelnią przejęli Niemcy, we dworze przez jakiś czas były pomieszczenia biurowe.

           Po wojnie, na mocy reformy rolnej zespół dworsko – parkowy w Krasnem przeszedł na własność Skarbu Państwa. Wszystkie zabudowania (zachowała się jeszcze chałupa gumiennego, spichlerz, oficyna, obory, część ogrodzenia oraz gorzelnia) przejął PGR, w pałacu był budynek administracyjny. W latach 50., po gruntowanym remoncie (który zatarł pierwotny wystrój budynku) i adaptacji pałac przejęła szkoła podstawowa w Krasnem. Obecnie znajduje się on w rękach prywatnych. Od 2004 na terenie zespołu realizowane są prace remontowe i porządkowe.

           Pałac, murowany z kamienia wapiennego i otynkowany, położony jest na niewielkim wyniesieniu, w centrum założenia parkowego, frontem skierowany na zachód. Ma rzut dwóch prostokątów, przylegających do siebie dłuższymi bokami, jest piętrowy. Od frontu znajduje się ganek w formie ryzalitu, z tarasem na dachu, który poprzedza wnękę z otworem drzwiowym. Naroża członu tylnego (dłuższego) są ujęte pilastrami, elewacje wieńczy niepełne belkowanie. W jego bocznych elewacjach znajdują się balkony, wieńczą je trójkątne szczyty z niewielkim oculusem w profilowanej opasce. Elewację południową zdobi herb Nowina (w miejscu godła umieszczone zostały litery LP, monogram Leona Przanowskiego). Jak pisze A. Wawryniuk – pałac w Krasnem reprezentuje typ skromnej, prowincjonalnej architektury z przełomu XIX i XX wieku.

           Otaczające pałac założenie parkowe powstało w 1. połowie XIX wieku. W wyniku dewastacji po II wojnie światowej zatarciu uległy alejki. Obecnie na powierzchni 3 ha (łącznie z częścią gospodarczą cały zespół zajmuje obszar 8 ha) znajduje się kilkadziesiąt drzew i krzewów 21 gatunków. W 1998 zespół pałacowo-parkowy został wpisany do rejestru zabytków.

           Oprócz pałacu i parku zachowały się murowane budynki gospodarcze: czworak z początku XX wiaku (obecnie dom prywatny), spichlerz (prawdopodobnie z 1901), piwnica (XIX wiek), gorzelnia (zmodernizowana w 1950, remontowana w latach 80. XX wieku), ogrodzenie z bramą (początek XX wieku).

źródła:

1. S. Korpysz, Z. Lubaszewski, Obiekty zabytkowe Chełma i powiatu chełmskiego. Zabytki architektury i budownictwa, Chełm 2016

2. A. Wawryniuk, Leksykon miejscowości powiatu chełmskiego, Chełm 2002

Grafika losowa