Pozostałości założenia pałacowego w Kryłowie

           W XVI wieku Kryłów (kiedyś miasto, dzisiaj osada) był własnością Ostrorogów. Około połowy XVII wieku przeszedł w ręce Radziejowskich, następnie Prażmowskich, Jeżewskich, Chrzanowskich i Horodyskich. Na wschód od osady, na wyspie otoczonej ramionami Bugu zachowały się ruiny zamku, na południe od niej – pozostałości założenia pałacowego.

           W 1718 notowano w Kryłowie drewniany dwór. Na początku XIX wieku Józef Benedykt Chrzanowski (Kryłów był własnością tej rodziny od 1801) wybudował tu pałac, zamieszkał w nim w 1820. Sam zmarł w 1873, jego nagrobek (żeliwny, w kształcie kolumny zwieńczonej urną, ustawionej na kopcu) znajduje się na cmentarzu rzymskokatolickim w Kryłowie.

           Pałac został przekształcony w 2. połowie XIX wieku. Po uszkodzeniach z czasów I wojny światowej odbudowano go tylko w części. Ponownie został zniszczony (spalony) podczas II wojny światowej. Po 1950 okoliczna ludność rozebrała ruiny. Katalog zabytków… notował jeszcze (stan na 1964) częściowo zachowane mury obwodowe, resztki portyku oraz ryzalit południowy. W latach 60. XX wieku i te fragmenty zostały rozebrane.

           Pierwotny budynek był klasycystyczny z wątkami barokowymi. Frontem zwrócony na zachód, murowany z cegły i otynkowany, parterowy. Miał rzut prostokąta, z lekko wysuniętymi ryzalitami na osiach dłuższych elewacji i nieco znaczniejszymi po bokach elewacji frontowej. Ryzalit frontowy poprzedzony był czterokolumnowym portykiem z półkolistym tympanonem. Frontowe elewacje ryzalitów bocznych były boniowane i zwieńczone trójkątnymi daszkami.

           W tej formie pałac przetrwał do 1879, kiedy to Antoni Horodyski dobudował piętro i wieżę do elewacji bocznej. Całości nadano cechy neogotyckie. Budynek był nakryty dachem polskim łamanym z lukarnami. Wnętrze miało pierwotnie układ dwutraktowy, z sienią i salonem na osi. Na parterze znajdowało się dwanaście pomieszczeń, poddasze było mieszkalne.

           Zapewne równocześnie z pałacem założono park o powierzchni 6 ha (zachowało się rozległe założenie typu krajobrazowego ze śladami alej), z neogotyckimi budowlami na jego obszarze: pawilonem oraz bramą z domkiem odźwiernego (datuje się je na koniec 2. połowy XIX wieku). Nie wiadomo, kto je zaprojektował.

           Po śmierci Antoniego Horodyskiego majątek został rozparcelowany (1931). Resztówkę z parkiem (wraz z pawilonem i bramą) kupił przeprowadzający parcelację mierniczy Ostaszewski, następnie wydzierżawił ją miejscowym rolnikom. Nastąpiła jej szybka dewastacja. W 1964 część tej resztówki (z parkiem, bramą, oranżerią, ruinami pałacu) nabył Antoni Marciszuk, resztki parku jako nieużytki odsprzedał państwu. Od 1977 park, brama i wiodąca do niej kasztanowa aleja są własnością państwa, dawna oranżeria jako własność prywatna w 1996 została przebudowana i zaadaptowana na cele mieszkaniowe. Dzisiaj oba neogotyckie obiekty są w złym stanie.

           Brama frontem zwrócona jest na południe, stoi w zamknięciu alei kasztanowej, przy wjeździe do dawnego parku dworskiego. Jest murowana z cegły, nieotynkowana, trójprzęsłowa – z dużym, prostokątnym przęsłem środkowymi i niższymi, także prostokątnymi przęsłami bocznymi. Przęsła od frontu flankowane są pięciobocznymi filarami na cokołach (które dekorują profilowane gzymsy sugerujące kapitele i nakrywają ostrosłupowe, betonowe daszki), zwieńczone profilowanym gzymsem i krenelażem. Przęsło środkowe przeprute ostrołukową arkadą szerokiego i wysokiego przejazdu, ujętego w opaskę z cegieł. Przęsła boczne, oskarpowane po bokach, są podzielone gzymsem na dwie kondygnacje. W dolnej jest ostrołukowa nisza (w przęśle zachodnim) i analogiczny otwór drzwiowy (w przęśle wschodnim), również ujęte w ceglane opaski. W górnej kondygnacji oculusy w analogicznych opaskach. Od południa po bokach łukowej części przejazdu umieszczone są dwie tarcze z herbami Korczak Horodyskich i Leliwa Wodzickich (drugiej żony Antoniego Horodyskiego).

           Do tylnej elewacji przęsła wschodniego przylega domek odźwiernego. Jest on jednoprzestrzenny, na rzucie prostokąta, oskarpowany w narożach i poprzedzony ćwierćkolistym przedsionkiem. Przedsionek nakryty jest betonowym, jednospadowym daszkiem. Domek od wewnątrz otynkowany i nakryty drewnianym stropem, na zewnątrz także betonowym, jednospadowym daszkiem. Oba człony budynku zwieńczone krenelażem.

           Pawilon ogrodowy (dawna oranżeria) jest murowany z cegły i otynkowany, frontem zwrócony na południe. Ma dwuczęściową bryłę, o planie przypominającym odwróconą literę L. Dłuższe ramię tworzy parterowa część o rzucie wydłużonego prostokąta. Krótsze stanowi również parterowy, ale niższy budynek z półkoliście wybrzuszoną fasadą. Ściana czołowa budynku pierwotnie była 11-osiowa, rozczłonkowana na całej długości otworami okien i wejść. Były one ostrołukowe, z opaskami nad częściami łukowymi, które stykając się ze sobą, tworzyły arkaturowy fryz. Większość otworów obecnie jest zamurowana lub przekształcona. Elewacje wieńczy profilowany, zniszczony gzyms (pierwotnie również krenelaż).

            Wnętrze budynku ma jednotraktowy układ amfiladowo rozmieszczonych pomieszczeń (podobny do pierwotnego), ale ich podziały są zmienione. Obie części pawilonu mają dachy jednospadowe.

źródła:

Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 6 – powiat hrubieszowski, Warszawa 1964

J. Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998

Dzieje miejscowości gminy Mircze – powiat hrubieszowski, opr. E. Niedźwiedź i in., Mircze 2008