Dzisiejsza data:

Zamek – grodzisko w Skierbieszowie

           Zamek w Skierbieszowie datuje się (orientacyjnie, na podstawie zabytków archeologicznych) na przełom XIV i XV wieku, być może istniał on już wtedy.

           Była to budowla obronna, znajdująca się na wzgórzu usytuowanym na podmokłych łąkach, w dolinie rzeki Wolicy. Na wschodnim krańcu wzgórza odcięto od zachodu – głęboką na około 3,5 m fosą – jego najwyższą partię o wymiarach70 x 55 m. Ta część została dodatkowo obwiedziona wałem ziemnym i zapewne jakimś ostrokołem. W obrębie wałów istniał murowany budynek i wieża.

           Pierwsza wzmianka źródłowa o zamku pochodzi z 1574 –1577 (Księgi hetmańskie Stanisława Sarnickiego). Był on wspominany jeszcze w 1639. Prawdopodobnie już wówczas nie spełniał funkcji obronnej. Z materiałów uzyskanych z niego („z gruzu zamku obronnego”) wybudowano około 1610 kościół w Skierbieszowie.

           Mniej więcej w tym samym czasie, na innym miejscu – na wzgórzu otoczonym bagnami, na wschód od miasteczka biskup Jerzy Zamoyski wybudował nowy zamek. Ten został zniszczony już w połowie XVII wieku (być może w 1657 podczas najazdu Siedmiogrodzian lub wcześniej, przez wojska kozackie i szwedzkie), nie odbudowano go. Biskup Mikołaj Wyżycki wzniósł w to miejsce (według J. Niedźwiedzia – na innym miejscu) drewnianą rezydencję, ukończono ją już po jego śmierci. Następni biskupi rozbudowali pałac o trzy pomieszczenia murowane. Obok rezydencji założono ogród włoski, później przekształcono go w park. Do dziś zachowały się lochy istniejące pod tą budowlą, w większości już niedostępne.

           W latach 80. XVIII wieku (po konfiskacie dóbr biskupich przez rząd austriacki) majątek nabyli hrabiowie Marcin i Eleonora z Szeptyckich Ostrorogowie. Protokół sporządzony po ich śmierci (1801 i 1811) opisuje pałac jako stary i zdezelowany, składający się z części drewnianej i trzech murowanych pokoi. Obok rezydencji znajdowała się drewniana oficyna w ruinie, wozownia, oranżeria, domek ogrodnika, loch, stajnia, obora, spichlerz, zrujnowana gorzelnia, dwa młyny.

           Od końca XIX wieku właścicielem dóbr Skierbieszowskich był Stanisław Wydżga herbu Jastrzębiec. Po dawnym zamku biskupów pozostały już wtedy tylko lochy. Na terenie majątku znajdował się parterowy dwór z kolumnowym gankiem (prawdopodobnie dawny dom administratora lub dzierżawcy, wzniesiony w 1. połowie XIX wieku) i podobna do niego oficyna. Z wcześniejszego zespołu rezydencjonalnego zachowała się brama wjazdowa z oryginalnym napisem: „Bóy się Boga/y batoga/Ostroroga”. Projekt nowej siedziby sporządził dla Wydżgi Stanisław Czachórski z pobliskiego Grabowczyka (brat malarza Władysława, wzniósł kilka innych dworów w okolicy). Budowa pałacu rozpoczęła się około 1900, trwała kilka lat.

           Pałac był niemal w całości parterowy, z użytkowym poddaszem, miał charakter późnobarokowy. W rzucie był prostokątny, siedmioosiowy. Od frontu elewację poprzedzał portyk i taras dolny oraz wsparty na dwóch kolumnach taras górny, od ogrodu taras. Od frontu dominowała trójosiowa część środkowa, podwyższona o piętro, z pozornym ryzalitem. Ryzalit ujmowały pilastry, wieńczył go trójkątny szczyt z dekoracją sztukatorską i kartuszem herbowym. W ryzalicie znajdowały się główne drzwi wejściowe. Okna po obu jego stronach na parterze i na piętrze miały zamknięcie półkoliste, pozostałe otwory okienne były prostokątne.

            Dwuosiowe odcinki skrajów fasady wyodrębnione zostały (oryginalnie) przez lekkie cofnięcie. Płaszczyzny międzyokienne i naroża zdobiły pionowe pasy boni. Ramy dla okien i drzwi tworzyły wąskie pilastry. Wszystkie elewacje pałacu zwieńczone były szeroką, gładką opaską i profilowanym gzymsem. Budynek nakrywał wysoki, łamany dach mansardowy z wystawkami okiennymi. Wewnątrz znajdowało się ponad trzydzieści pokoi, ich wystrój i wyposażenie nie jest znane. Nie wiadomo, czy w ogóle pałac został urządzony (Wydżga mieszkał głównie w Warszawie).

           Stojąca nieopodal pałacu oficyna miała czterokolumnowy ganek, naczółkowy dach pobity gontem, wewnątrz cztery pokoje na parterze i dwa na piętrze. Pałac i oficyna były otoczone parkiem krajobrazowym (istniejącym co najmniej od czasów Ostrorogów) z klonami, wiązami, kasztanowcami, świerkami, sosnami amerykańskimi. Na terenie dworu znajdował się też kilkusetletni spichlerz podparty skarpami.

           Pałac został zniszczony przez Rosjan w 1915. Po wojnie resztki budowli rozebrali okoliczni chłopi. W to miejsce Wydżgowie wznieśli okazały, murowany dwór. Ostatnią jego właścicielką przed II wojną światową była pisarka Maria z Wydżgów Niklewiczowa. Po wojnie wyjechała ona do Krakowa, dwór został rozebrany po 1950.

źródła:

R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, T. 6 – Województwo bełskie, Ziemia Chełmska województwa ruskiego, Wrocław 1995

E. Niedźwiedź, J. Niedźwiedź, J. Siudak, Dzieje miejscowości gminy Skierbieszów, powiat zamojski, Skierbieszów – Zamość – Lublin 2015

J. Niedźwiedź, Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość 2003

 

Grafika losowa