Dzisiejsza data:

Pałac w Tarnogórze

            Pierwotnie znajdował się tu dwór wzniesiony w XVI wieku przez Tarnowskich. Być może jego mury częściowo zachowały się w obecnym budynku, wzniesionym w latach 1830 - 1840 przez generała Józefa Czyżewskiego herbu Drya. Czyżewscy kupili Tarnogórę w 1830 od Horodyskich, rezydowali tu do 1906, po nich (do 1945) Smorczewscy. Po II wojnie światowej majątek został upaństwowiony, a pałac adaptowany na potrzeby szkolnictwa.

Położony w dolinie Wieprza budynek jest późnoklasycystyczny, z elementami romantycznego neogotyku. Frontem zwrócony na północ, murowany z cegły i otynkowany. Od frontu parterowy (z piętrową częścią środkową), na wysokich piwnicach, a od tyłu wskutek spadku terenu dwukondygnacyjny. Ma rzut wydłużonego prostokąta, z dłuższymi elewacjami jedenastoosiowymi. Elewację frontową na osi poprzedza płytki portyk. Od tyłu, przy narożniku południowo-wschodnim znajduje się taras (ziemny, podmurowany), a w narożnik południowo-zachodni wtopiona jest częściowo wieża. Od wschodu jest nowsza sionka. Pałac nakryty jest czterospadowym dachem ze świetlikami, krytym blachą.

Elewacja frontowa, tylna i wschodnia utrzymane są w duchu późnego klasycyzmu. Portyk w elewacji frontowej wsparty jest na dwóch parach kolumn toskańskich w wielkim porządku i zwieńczony trójkątnym frontonem z datą 1840. Kondygnacja parteru oddzielona jest od przyziemia szerokim pasem kordonowym wyłamującym się nad oknami piwnic. Otwory okienne mają nadproża (niektóre także profilowane obramienia), połączone są obiegającym budynek wokół gzymsem podokiennym. Elewacje wieńczy gzyms modylionowy.

Neogotycka w charakterze elewacja zachodnia (skierowana w stronę romantycznego parku) przepruta jest pięcioma otworami okiennymi i jednym wejściowym, zwieńczona masywnym gzymsem kroksztynowym i pozornym krenelażem. O jej malowniczości decydują przede wszystkim zróżnicowane wielkością i krojem otwory. W dolnej kondygnacji jest oculus, okno prostokątne i takież wejście. Ponadto bliźnie okno o zakończeniach półkolistych, osadzone w głębi dwuarkadowej wnęki z kolumienką pośrodku. W górnej kondygnacji znajduje się prostokątne okno z profilowaną w tynku opaską, drugie poprzecznie prostokątne i największy, kwadratowy otwór, który mieści poczwórne okno w stylu mauretańskim. Podzielone jest ono drewnianymi kolumienkami wspierającymi arkadki o łuku trójlistnym ostrym.

Analogiczna stylowo, „zamkowa” wieża jest nieznacznie wyższa od korpusu pałacu, okrągła, dwukondygnacyjna. Kondygnacje oddzielone są gzymsem działowym stanowiącym przedłużenie gzymsu z elewacji zachodniej. Całość zwieńczona masywnym gzymsem kroksztynowym, ponad nim pozornym krenelażem i nakryta stożkowym dachem obitym blachą. Otwory okienne w wieży są takie samem, jak w klasycystycznych elewacjach budynku – prostokątne, z odcinkiem gzymsu nadokiennego.

Jak przypuszcza J. Żywicki, budowa wieży i przekształcenie zachodniej elewacji pałacu nastąpiły albo za Czyżewskich, albo później – może na przełomie XIX i XX wieku, kiedy otoczono cały zespół pałacowy murem z ozdobnymi elementami o charakterze neogotyckim (zachowały się jego fragmenty), a park przekształcono na romantyczny.

Wnętrza pałacu mają układ dwutraktowy. Pokoje frontowe w części środkowej i zachodniej oddzielone są od tylnych wąskim korytarzem. Na parterze za portykiem znajduje się hall z małym przedpokojem, który od wschodu jest połączony z klatką schodową o kręconych schodach. Pokoje nakryte są sufitami z fasetami i późnoklasycystycznymi sztukateriami, strop w hallu ożywiony dekoracją listwową o motywach geometrycznych. W trzech pokojach znajdują się wzorzyste posadzki z kilku gatunków drzewa. Ściany w hallu wyłożono drewnianą boazerią.

W hallu, naprzeciwko wejścia stoi neorenesansowy kominek (około 1830 - 1840) z piaskowca, z otworem paleniskowym ujętym hermami o rzeźbionych lwich głowach. Otwory drzwiowe pomiędzy pokojami ujęte są w profilowane obramienia, niektóre z supraportami. Część okien ma nadproża. Pomiędzy przedpokojem a klatką schodową znajduje się neogotyckie, arkadowe przejście w stylu mauretańskim. Zamknięte jest ono łukiem wielolistnym podkowiastym, ujęte drewnianą profilowaną ramą z dwiema kolumienkami po bokach.

Na tyłach pałacu zachowały się pozostałości rozległego założenia parkowego o układzie krajobrazowym, otoczonego wodą, pochodzącego z 1. połowy XIX wieku. Park składał się z części przypałacowej, ogrodu dolnego i górnego, łącznie zajmował 13 ha. Miał regularny układ, wyznaczony przez trzy aleje: lipową, lipowo-klonowo-grabową i grabową, biegnące równolegle w kierunku wschód-zachód (częściowo widoczne do dziś). W dolnej części ogrodu istniała promenada prowadząca na nadwieprzańskie łąki. Park został poważnie zniszczony podczas II wojny światowej, wycięto wtedy dużo zabytkowego drzewostanu.

W ogrodzie „górnym” znajdowała się sztuczna grota, do której prowadził nieistniejący już podziemny, murowany z cegły korytarz z ostrołukowym wejściem. Przetrwał natomiast, znajdujący się na zachód od pałacu, niewielki gotycyzujący budyneczek z wejściem do głębokiej piwnicy (zapewne lodowni). Jest on murowany z cegły i otynkowany, ma ostrołukową ścianę frontową z prostokątnym otworem drzwiowym oraz niewielkim oculusem.

źródła:

  1. Gmina Izbica. Monografia, Izbica 2014

  2. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 8 – powiat krasnostawski, Warszawa 1960

  3. J. Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998

Grafika losowa