Dzisiejsza data:

Zespół pałacowy Lubomirskich w Strzyżowie

Założenie w Strzyżowie zostało wybudowane w latach 1762 - 1786 dla Ludwiki Honoraty i Stanisława Lubomirskich.

            Symetrycznie skomponowany kompleks budynków położony jest na wysokim tarasie nad Bugiem. Główna oś założenia przebiega z północy na południe, przez bramę wjazdową, kolisty podjazd, środek pałacu i półkolisty występ wysuniętego ku rzece tarasu. Założenie od północy ograniczone jest przez nową drogę i zagospodarowany dawny teren parkowy. Rozciągał się on niegdyś na północ i północny zachód. Pozostałością po nim jest staw z grupą drzew, położony na północny zachód od bramy wjazdowej.

Pałac zwrócony jest frontem ku północy. Po jego bokach, na narożnikach tarasu znajdują się dwa analogiczne pawilony, po obu stronach podjazdu dwie prostopadłe do pałacu oficyny. Budynki gospodarcze położone są w pewnej odległości na południowy zachód od pałacu.

Późnobarokowy pałac po pożarze w 1836 został częściowo przekształcony (szczególnie dachy) przez kolejnych właścicieli, Ożarowskich. Zyskał wtedy cechy klasycystyczne. Podczas kolejnej przebudowy w 1875 Ludwik Skarżyński między innymi umieścił w ryzalicie frontowym kartusze herbowe Lis i Bończa Starzeńskich i Skarżyńskich. Kolejne remonty przeprowadzono na początku XX wieku oraz w 1964.

Budynek jest piętrowy, podpiwniczony. Założony na rzucie prostokąta, jedenastoosiowy, z trójosiowymi ryzalitami pośrodku i dwuosiowymi na skrajach dłuższych elewacji. Tylny ryzalit środkowy zamknięty jest trójbocznie. Środkowy, frontowy ryzalit poprzedzony jest czterofilarowym portykiem z balkonem, pochodzącym zapewne z XX wieku. Trójkątny szczyt, który wieńczy ten ryzalit (z kostkowym gzymsem w tympanonie oraz herbami Lis i Bończa) pojawił się po 1836. Boczne ryzality elewacji tylnej zwieńczone są murem attykowym. Dawniej przy krótszych bokach znajdowały się parterowe przybudówki pochodzące zapewne z XIX/XX wieku.

Na zewnątrz parter jest boniowany, kondygnacje oddziela gzyms kordonowy, elewacje wieńczy gzyms kostkowy. Dach nad korpusem głównym jest czterospadowy, nad ryzalitami bocznymi daszki trójpołaciowe (przed 1836 dachy były łamane, pobite gontem), nad tylnym ryzalitem środkowym pierwotny dach mansardowy. Wszystkie kryte blachą.

Układ wnętrz został nieznacznie przekształcony po 1836. Jest dwutraktowy, symetryczny, z sienią i owalnym salonem na osi. Po bokach między traktami są klatki schodowe, również przekształcone. Układ piętra jest analogiczny.

Wewnątrz pomieszczenia nakryte są sufitami. W jednym znajduje się figuralno-ornamentalna dekoracja stiukowa z 1. połowy XIX wieku oraz kominek ze skromnym obramieniem architektonicznym, pochodzący zapewne z okresu budowy pałacu. Otwory okienne są prostokątne, w elewacji frontowej w obramieniach zapewne XX-wiecznych.

Pawilony zostały wzniesione zapewne współcześnie z pałacem. Mają rzut ośmioboku, naroża z zewnątrz ujęte łamanymi pilastrami z impostami, podtrzymującymi gzyms. Owalne otwory okienne mają dekoracyjne obramienia. Wnętrza są zdewastowane.

W pawilonie zachodnim mieściła się kiedyś kaplica pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP. Wewnątrz nad otworami okiennymi znajdują się kartusze z herbami Lis i Bończa. W drzwiach zachowały się dwie kołatki w kształcie lwiej głowy pochodzące zapewne z XVIII wieku. Dach jest kopulasty, ośmiopołaciowy, zakończony latarnią zwieńczoną krzyżem, dawniej pobity gontem, obecnie blachą. Dach na pawilonie wschodnim (dawnym lamusie) nie ma latarni, otwory okienne i drzwiowe są aktualnie zamurowane.

Dwie analogiczne oficyny zostały wybudowane być może w 1. połowie XIX wieku. Mają rzut wydłużonych prostokątów z nieznacznymi ryzalitami na osiach od strony podjazdu. Ryzality są zwieńczone trójkątnymi szczytami. Budynki są parterowe, częściowo podpiwniczone. Układ wnętrz jest dwutraktowy, częściowo przekształcony, niegdyś z korytarzem między traktami na osi podłużnej. Pomieszczenia są nakryte sufitami, jedno narożne w oficynie wschodniej sklepieniem kolebkowym z lunetami. Dachy czterospadowe, dawniej pobite gontem, obecnie blachą.

Budynki gospodarcze wzniesiono zapewne w 1. połowie XIX wieku. Są parterowe, podpiwniczone, o ramowych podziałach ścian. Budynek prostokątny i budynek na rzucie litery L nakryte są dachami czterospadowymi. Dawna obora tzw. wołownia ma rzut litery U, z wejściem zamkniętym łukiem półkolistym, dach czterospadowy.

źródła:

  1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII – woj. lubelskie, z. 6 – powiat hrubieszowski, Warszawa 1964

  2. Zabytki powiatu hrubieszowskiego, opr. D. Grzymała, J. Wojtiuk, Hrubieszów 2011

Grafika losowa