Kościół pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego w Bezwoli
Dzisiejszy kościół rzymskokatolicki w Bezwoli (filia parafii św. Anny w Wohyniu) to dawna cerkiew unicka św. Nicety.
Nie wiadomo, kiedy erygowano pierwszą w tym miejscu. Według danych archiwalnych w 1726 istniała w Bezwoli stara świątynia „przestarzała w lisicy obmocowana”. Obecna, drewniana została wzniesiona około 1728 staraniem Eustachego Potockiego, późniejszego właściciela pobliskiego Radzynia Podlaskiego (za J. Maraśkiewiczem, J. Górak podaje datę 1882). Pierwszy dokładny opis świątyni pochodzi z 1801 i jest zbieżny z jej dzisiejszym wyglądem.
Na początku XIX wieku cerkiew wzbogacono o dekorację malarską, zdobiącą nawę i prezbiterium. W 1862 była remontowana, w 1875 została przejęta przez prawosławnych i zaadaptowana na ich potrzeby z zachowaniem formy architektonicznej i wyposażenia. W 1919 rekoncyliowano ją na kościół rzymskokatolicki. W trakcie remontu przeprowadzonego w latach 30. XX wieku przemalowano unickie malowidła.
W 1946 wymieniono na nowe gontowe pokrycie dachu. Na początku lat 50. wyremontowano podłogi, sufit i zewnętrzny szalunek. Wskutek pogarszania się stanu technicznego budynek w 1966 został wpisany do rejestru zabytków. W trakcie prac remontowych prowadzonych w latach 70. odnaleziono list z 1862 ze świadectwem prześladowania unitów przez rząd carski, sporządzony przez ówczesnego proboszcza, ks. Jana Hermana. W połowie lat 80. XX wieku gont na dachu zastąpiono blachą ocynkowaną.
Generalny remont podjęto dopiero w 1993. „Odkryto” wtedy na nowo unickie malowidła na sklepieniach naw bocznych. Była to rewelacja konserwatorska, gdyż w ogóle niewiele takich się zachowało, a te były kompletne, pokrywały w całości sklepienia trzech naw i prezbiterium. We wrześniu 1995, dzień przed zakończeniem prac remontowo-konserwatorskich kościół spłonął (zniszczeniu uległy między innymi barokowe ołtarze). Został zrekonstruowany z inicjatywy wohyńskiego proboszcza, ks. Czesława Andrzejuka. Do zachowanych prawie w całości ścian obwodowych korpusu dołączono nowe sklepienia wraz z filarami nośnymi, wykonano nowe stropy w zakrystiach, stolarkę, więźbę dachową, szalunki wewnątrz i na zewnątrz. Zrezygnowano z odtwarzania dekoracji malarskiej wnętrza. Odbudowa zakończyła się w 1999, została nagrodzona Laurem Konserwatorskim.
Dawna cerkiew unicka w Bezwoli należy do tych, które zasadniczo niczym nie różniły się od świątyń łacińskich – nawiązywały do nich bryłą, rzutem, opracowaniem wnętrza, sygnaturką. Prezentuje ona typ „radzyński” (grupa cerkwi bezwieżowych wydzielona ze względu na wspólne cechy i miejsce występowania). Składa się z prawie kwadratowego babińca (kruchty), prostokątnej nawy głównej i dwóch wąskich, niższych naw bocznych oddzielonych od niej słupami oraz kwadratowego (prosto zamkniętego) prezbiterium o szerokości i wysokości identycznej z babińcem i nawą główną. Po bokach prezbiterium są dwie niewielkie zakrystie, nad kruchtą chór muzyczny.
Korpus nakryty jest wspólnym dachem, z kalenicą na jednym poziomie (pośrodku wieżyczka na sygnaturkę), nawy boczne – przedłużonymi ku dołowi połaciami dachu nawy głównej. Nad zakrystiami są dachy pulpitowe. Wewnątrz stropy.
Ze względu na podobieństwo do dawnej cerkwi w Przegalinach Dużych J. Maraśkiewicz stawia tezę o tych samych wykonawcach (zespole ciesielskim) obu świątyń.
Drewniana dzwonnica o konstrukcji słupowej pochodzi z połowy XIX wieku. Zbudowana jest na planie kwadratu, w górnej części węższa, otwarta, z ażurową balustradką. Nakryta dachem namiotowym z kopułką.
Po przeciwnej stronie drogi, ukryty w zaroślach znajduje się nieczynny, pounicki cmentarz z zachowanymi kilkoma murowanymi nagrobkami.
źródła:
-
J. Górak, Typy i formy drewnianej architektury sakralnej Lubelszczyzny, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1987, z. 3-4
-
J. Maraśkiewicz, Rekonstrukcja kościoła filialnego w Bezwoli [w:] „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego”, T. 2 (2000)