Kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Kolembrodach
Drewniana cerkiew greckokatolicka w Kolembrodach według podań została wybudowana przez Jana III Sobieskiego jako wotum dziękczynne dla Matki Boskiej. Miał on się tu następnie modlić przed wyruszeniem na wyprawę wiedeńską. Według dokumentu przywołanego przez D. Magiera w 1679 roku król uposażył parafię greckokatolicką nieznanej erekcji w Kolembrodach. Przywilej ten potwierdził w roku 1754 August III Sas.
W 1820 roku wybudowano kolejną drewnianą cerkiew, Podwyższenia Krzyża Świętego. W 1875 roku została ona przekazana wyznawcom prawosławia, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości rekoncyliowana na kościół rzymskokatolicki. W roku 1919 utworzono w Kolembrodach parafię. Za mały i grożący zawaleniem kościół został rozebrany, a w latach 1935–1938 wybudowano nowy (według G. Ruszczyk prawdopodobnie w latach 1931–1933). Posiłkowano się przy tym dwoma projektami: jednym niesygnowanym i drugim autorstwa K. Milewskiego (ten wykorzystano jedynie do budowy górnych partii wież).
Kościół jest drewniany, na podmurówce, o konstrukcji zrębowej, obustronnie oszalowany. Korpus ma trójnawowy, bazylikowy, na planie prostokąta, z wieżami od frontu. Niewyodrębnione z nawy prezbiterium zamknięte jest ścianą prostą, ujęte po bokach dwiema prostokątnymi, symetrycznymi zakrystiami.
Fasada jest dwuwieżowa, trójosiowa. Trójkondygnacyjne wieże (kondygnacje oddzielone daszkami okapowymi) wysunięte są poza narożniki budowli. W środkowej części fasady znajduje się prostokątne wejście, ponad nim półkoliste okno. W drugiej kondygnacji umieszczony jest obraz Matki Boskiej, ujęty dwoma prostokątnymi, wydłużonymi okienkami. Całość zwieńczona jest trójkątnym szczytem.
Dach nad nawą i prezbiterium jest wspólny, trójspadowy, spłaszczony, nad nawami bocznymi dachy pulpitowe, nad zakrystiami dwupołaciowe. Na wieżach dachy czterospadowe, płaskie. Wszystkie kryte blachą. Nad stykiem nawy i prezbiterium wznosi się ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę w postaci latarni. Takie same, tylko większe są hełmy wież.
Okna w budynku są prostokątne, zamknięte łukiem odcinkowym, w nawie głównej mniejsze, w bocznych elewacjach prezbiterium wydłużone. W nawie głównej ponadto powyżej okien są małe oculusy. W elewacji frontowej wież umieszczonych jest po parze wąskich okien w pierwszej kondygnacji i po jednym, większym w drugiej. W trzeciej kondygnacji (obitej blachą) są prześwity dzwonne przesłonięte drewnianymi żaluzjami.
Wnętrze podzielone jest na nawy trzema parami drewnianych, czworobocznych filarów, które połączone są półkolistymi arkadami. Podział na przęsła podkreślony jest przyściennymi półfilarami. Nawa główna i prezbiterium nakryte są pozornym sklepieniem kolebkowym, nawy boczne – krzyżowym. Chór muzyczny (na piętrze przęsła wieżowego) jest nadwieszony, z parapetem o prostej linii.
Ściany są oszalowane poziomo deskami. W niektórych miejscach (podłucza i pachy arkad, ściany szczytowe naw bocznych) szalunek naśladuje boniowanie, w innych (ściany ołtarzowe) podkreśla arkady. Element dekoracyjny stanowi ponadto meandrowy fryz biegnący ponad arkadami oraz płyciny w filarach.
W drewnianym (ze złoconymi elementami) ołtarzu głównym znajduje się XVII-wieczny obraz Matki Boskiej zwanej Kolembrodzką, ofiarowany przez Jana III Sobieskiego (miał to być obraz obozowy, przed którym król modlił się podczas wyprawy wiedeńskiej). Jest to bizantyjska ikona malowana temperą na desce, przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus na rękach, na złotym, wytłaczanym tle. Maryja ubrana jest w ciemnozieloną suknię i ciemnoczerwony maforion ze złotą lamówką. Prawą dłonią wskazuje na Jezusa, który wykonuje gest błogosławieństwa. Ubrany jest w niebieską koszulkę z czerwonym paskiem i złotą, mocno udrapowaną szatę. Głowy obojga otaczają złote nimby. Obraz został koronowany w 1790 jako jeden z pierwszych w kraju. Po bokach ołtarza stoją figury św. Piotra i św. Pawła.
W miejscu ołtarzy bocznych umieszczone są: obraz Jezusa Miłosiernego i krucyfiks z połowy XIX wieku. Do zabytkowego wyposażenia należy krzyż do adoracji również z połowy XIX wieku.
Drewniana dzwonnica z końca XVIII wieku (pozostałość po pierwotnej świątyni greckokatolickiej) została przebudowana pod koniec XIX wieku. Jest kwadratowa, dwukondygnacyjna, z drugą kondygnacją (węższą) oddzieloną dachem okapowym, nakryta dachem namiotowym. Dachy są gontowe.
źródła:
1. D. Magier, Przywilej Jana III z 1679 roku dla cerkwi unickiej w Kolembrodach, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t.1 (2001)
2. G. Ruszczyk, Drewniane kościoły w Polsce 1918-39. Tradycja i nowoczesność, Warszawa 2001
3. Sanktuaria województwa lubelskiego, opr. J. Koziej – Chołdzyńska, Lublin 2015