Kościół pod wezwaniem św. Marii Magdaleny w Sernikach
Drewniany kościółek (kaplica) w Sernikach został ufundowany na przełomie XVI/XVII wieku przez Zofię z Gniewoszów Osmólską. Parafię erygowano w 1603, kosztem Anny ze Stefankiewiczów Silnickiej. Świątynia ta spaliła się w 1736, na jej miejscu postawiono drewnianą, prowizoryczną kaplicę.
Obecny kościół wzniesiono w latach 1758 - 1766 (data za monografią Sernik), z fundacji Eustachego Potockiego, generała artylerii litewskiej. Został on zaprojektowany przez Jakuba Fontanę (wg Katalogu zabytków... - hipotetycznie). Konsekracja odbyła się w 1779 roku. Kościół był gruntownie remontowany na początku XX wieku, wtedy między innymi podniesiono wieżę i ułożono nową, marmurową posadzkę. Kolejne, duże renowacje miały miejsce w latach 70-tych XX wieku i w latach 2002 - 2003.
Jest to budowla późnobarokowa, z elementami wczesnoklasycystycznymi. Orientowana, murowana z cegły i otynkowana. Korpus ma w typie centralizującej, trójprzęsłowej hali ścienno-filarowej, z nawą o zaokrąglonych wewnątrz narożach. Nawa jest ujęta w prostokątne kaplice. Przy szerszym przęśle środkowym są one transeptowe, ryzalitowo wysunięte na zewnątrz. Przy przęsłach skrajnych - mniejsze, z otwartymi emporami. W narożach korpusu znajdują się klatki schodowe (od wschodu koliste, od zachodu kwadratowe). Od zachodu wznosi się czworoboczna wieża, szerokości nawy, wbudowana w połowie w korpus. W jej przyziemiu jest kruchta, na piętrze chór muzyczny. Prezbiterium jest nieco węższe od nawy, równe jej wysokością, jednoprzęsłowe. W jego przedłużeniu jest niższy, prostokątny aneks z zakrystią, kruchtą i klatką schodową oraz skarbcem na piętrze. W narożach między nawą a prezbiterium są ćwierćkoliste, niskie kruchty, z których prowadzą wejścia do prezbiterium i na klatki schodowe do empor. Pod prezbiterium znajduje się krypta grobowa z nie wiadomo kiedy zamurowanym wejściem.
Wewnątrz kaplice skrajne otwarte są do nawy arkadami o wybrzuszonych, koszowych łukach. Filary pomiędzy kaplicami przeprute są niskimi, wąskimi, arkadowymi przejściami oraz prostokątnymi otworami balkonów (na wysokości empor) wspartych na konsolach. Pod otworami są owalne nisze, empory mają wybrzuszone balustrady. Chór muzyczny wsparty jest na arkadzie z wklęsłowypukłym parapetem. Tęcza jest zaakcentowana filarami przyściennymi i zwielokrotnionym gurtem. Ściany i czoła filarów opięte są pseudopilastrami podtrzymującymi przełamujące się belkowanie, które obiega wnętrze. W prezbiterium, środkowym przęśle nawy i nad emporami sklepienie jest kolebkowo-krzyżowe, w przęsłach skrajnych nawy kolebkowe z lunetami, w kaplicach kolebkowe. W innych pomieszczeniach - kolebkowe z lunetami i kolebkowo-krzyżowe. Przęsła sklepień wydzielone są gurtami, dekorowane stiukową plecionką z rozetami.
Na zewnątrz wieża silnie występuje z osi fasady, jest trójkondygnacyjna, z arkadową wnęką na całej wysokości. Naroża dolnych kondygnacji wieży i bocznych części fasady ujęte są pilastrami toskańskimi w wielkim porządku. Pilastry te podtrzymują belkowanie opasujące dookoła korpus i prezbiterium, przerwane jedynie we wnęce. Naroża górnej kondygnacji wieży także ujęte są pilastrami, zwieńczenie stanowi trójkątny, ogzymsowany przyczółek. W dolnej kondygnacji wieży (i wnęki) znajduje się portal z plecionkowo-rozetową dekoracją ościeży. Zwieńczony on jest trójkątnym przyczółkiem i ujęty parami pilastrów dźwigających belkowanie (znajdujące się nad przyczółkiem). W środkowej kondygnacji wieży umieszczono, w arkadowej wnęce, prostokątne okno z dekoracyjnym obramieniem i wolutowymi spływami po bokach. Nad nim jest wygięty ku górze odcinek gzymsu. W trzeciej kondygnacji jest okulus w ozdobnym obramieniu. Boczne partie fasady mają podziały opaskowe i okna w dwóch kondygnacjach. Zwieńczenie okien stanowią spływy wolutowe flankujące górną kondygnację wieży. Boczne elewacje korpusu i wieży mają podziały ramowe, z płycinami o zaokrąglonych narożach. Ściany prezbiterium oraz zakrystii i skarbca nie mają podziałów.
Otwory okienne w transepcie i w prezbiterium zbliżone są do kwadratu, zamknięte łukiem odcinkowym. W kaplicach skrajnych są one znacznie wydłużone, zamknięte łukiem półkolistym. Drzwi główne (dwuskrzydłowe) oraz do zakrystii (jednoskrzydłowe) są klasycystyczne, dekorowane płycinami i wieńcami. Posadzka w kościele jest marmurowa, na emporach i w skarbcu ceglana, pierwotna. Dachy nad korpusem i prezbiterium są dwuspadowe, nad kruchtami przy prezbiterium ćwierćstożkowe, dach nad zakrystią jest trójpołaciowy. Hełm wieży ma kształt spłaszczonego dzwonu, jest czteropołaciowy, zwieńczony czworoboczną latarnią z ozdobnym pazdurem, kulą i żelaznym krzyżem na szczycie.
Ołtarz główny jest późnobarokowy (sprzed 1779), murowany, architektoniczny. Ujęty półkolumnami podtrzymującymi wydatne, półkoliście wyłamane belkowanie z dwoma kwiatonami. W polu głównym i w zwieńczeniu znajdują się obrazy przypisywane tradycyjnie Janowi Bogumiłowi Plerschowi: św. Marii Magdaleny (gruntownie przemalowany w latach 1945 - 1946) oraz Boga Ojca. Drewniane tabernakulum z pelikanem jest późnobarokowe (2. połowa XVIII wieku). Po bokach ołtarza znajdują się drzwi do zakrystii, powyżej konchowe wnęki, w których stoją klasycystyczne rzeźby śś. Piotra i Pawła.
Ołtarze boczne są analogiczne parami. Dwa w pierwszej parze kaplic pochodzą z 2. połowy XVIII wieku. Nad ich sarkofagowymi mensami są płytkie, arkadowe wnęki wypełnione i ujęte po bokach boazeriami (w kolorze zielonym) z dekoracją rokokową. W prawym ołtarzu znajduje się współczesna mu rzeźba św. Antoniego Padewskiego. Kolejne dwa ołtarze, stojące w środkowej części korpusu, są późnobarokowe (sprzed 1779), murowane, identyczne jak ołtarz główny (bez zwieńczeń). W lewym znajduje się obraz św. Tekli (2. połowa XVIII wieku). Dwa ołtarze znajdujące się w drugiej parze kaplic (w kolorze niebieskim) mają charakter klasycystyczny (1890). W nich obrazy z tego samego okresu: w lewym Przemienienia Pańskiego oraz św. Mikołaja w zwieńczeniu, w prawym Matki Boskiej Studziańskiej (w drewnianych, współczesnych sukienkach) i św. Michała Archanioła w zwieńczeniu.
Ambona i zaplecek chrzcielnicy pochodzą z 4. ćwierci XVIII wieku, mają analogiczne baldachimy. Chrzcielnica ma formę rokokowo-klasycystycznego wazonu. Na jej zaplecku są rokokowe ornamenty, na jego tle rzeźbiona grupa Chrztu Chrystusa. Prospekt organowy jest późnobarokowy (2. połowa XVIII wieku), sam instrument pochodzi z 1850 roku.
Na wyposażeniu jest między innymi rokokowy feretron (2. połowa XVIII wieku) o bogatych ramach, z obrazami Nawiedzenie (sygn. [Jan Bogumił] Plersz, 1760), Umywanie nóg Chrystusa przez Marię Magdalenę (być może również pędzla Plerscha, gruntownie przemalowany w 1892); dwa drewniane, rokokowe relikwiarze (2. połowa XVIII wieku) - kartuszowe, z miedziorytami przedstawiającymi Matkę Boską i Chrystusa; dwa krzyże ołtarzowe (jeden drewniany, drugi cynowy) z XVIII/XIX wieku; cynowe, późnobarokowe lichtarze (przełom XVIII/XIX wieku). Zaginęły dwa portrety Potockich, w tym jeden Eustachego, fundatora kościoła (po połowie XVIII wieku).
W skarbczyku znajdują się obrazy (z ołtarza głównego): Zdjęcie z krzyża i NMP Niepokalanie Poczęta, tradycyjnie przypisywane Plerschowi, gruntownie przemalowane w latach 1945 - 1946 przez Kazimierza Kułeckiego. Do tego między innymi ozdobnie kuta skrzynia na świece (XVIII wiek), dwie dalmatyki z tkanin (XVIII wiek), dziesięć białych i czerwonych ornatów z tkanin (przełom XVIII/XIX wieku).
Jak pisze Mieczysław Kurzątkowski - kościół w Sernikach wyraża ewolucję stylową Jakuba Fontany ku klasycyzmowi i zamyka okres panowania architektury barokowej w ziemi lubartowskiej.
Stojąca przy kościele dzwonnica jest neogotycka (połowa XIX wieku), murowana z cegły i otynkowana. Czworoboczna, dwukondygnacyjna, z narożami ujętymi boniowaniem. Otwory drzwiowe (w dolnej kondygnacji) i dzwonowe (w górnej) są ostrołukowe, również boniowane. Po ich bokach są niewielkie prześwity w kształcie rombu. Dach jest dwuspadowy, kryty dachówką.
Teren wokół kościoła otoczony jest ceglanym, otynkowanym murem z XVIII - XIX wieku. Na osi kościoła są w nim dwie furty, a w narożach cztery kapliczki z XIX wieku. Są one murowane z cegły, otynkowane, czworoboczne z zaokrąglonymi narożnikami, otwarte od frontu ostrołukowo. Daszki mają dwuspadowe.
Najstarsze czytelne nagrobki na cmentarzu parafialnym pochodzą z 2. połowy XIX wieku. Kaplica cmentarna została wzniesiona w 1856 według projektu Franciszka Tournelle'a. Jest ona neogotycka, murowana z cegły, otynkowana. Prostokątna, z czworoboczną kruchtą od frontu i niewielką wąską zakrystią od tyłu. Sklepienie ma pseudokryształowe, w kruchcie gwiaździste. Na zewnątrz fasada kruchty (z wejściem w ostrołukowej wnęce) oraz fasada kaplicy ujęte są filarami z ostrołukowymi płycinami i zwieńczone trójkątnymi szczytami. Na szczycie fasady kaplicy wznosi się ażurowa sygnaturka. W dole elewacji bocznych są prostokątne wnęki, w górze rząd ostrołukowych okien. Dachy na kaplicy są dwuspadowe. W środku znajduje się neogotycki ołtarz z okresu budowy kaplicy, murowany.
źródła:
1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. 8, z. 11 - dawny powiat lubartowski, Warszawa 1976
2. Ku przyszłości. Dzieje gminy Serniki: monografia historyczna, red. S. Marzęda i in., Kwidzyn 2014
3. M. Kurzątkowski, Architektura barokowa ziemi lubartowskiej [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, T. 3, Lublin 1959
