Dzisiejsza data:

Kościół pod wezwaniem św. Anny w Końskowoli

Pierwotny, drewniany kościół został wystawiony prawdopodobnie przez Andrzeja Tęczyńskiego jako kaplica dworska w czasie lokacji miasta (1532). Wezwanie świątynia otrzymała na cześć matki fundatora - Anny z Konińskich.

Obecny kościół, w stylu renesansu lubelskiego, został wybudowany w latach około 1610 - 1613, również z fundacji Tęczyńskich. Pełnił on także funkcję świątyni przyszpitalnej. Jest on niewielki, jednonawowy, orientowany, murowany i oskarpowany. Prezbiterium jest nieco węższe i niższe od nawy, zamknięte półkolisto. Od północy przylega do niego przybudówka mieszcząca zakrystię i dwie izby.

Fasada, ujęta skarpami, zwieńczona jest szczytem. Szczyt ten - co wyjątkowe dla renesansu lubelskiego - nie ma podziału na kondygnacje i niespotykaną tektonikę. Wyróżnia go użycie pojedynczego pilastra na osi elewacji, wspierającego odcinek belkowania. Na belkowaniu wspiera się zwieńczenie szczytu składające się z półkoliście zamkniętej blendy flankowanej obeliskami, które stoją na spływach. Drugi szczyt oddziela prezbiterium od nawy. Ozdobę skromnych elewacji stanowią fryz i gzyms wieńczący. Okna otacza niegdyś zapewne malowana szeroka opaska tynkowa. Okienko korytarza prowadzącego z empory muzycznej do dwóch izb nad zakrystią zdobi płaskorzeźbiony maszkaron.

Zasadnicze znaczenie dla rekonstrukcji funkcji kościoła ma właśnie empora (od zachodu) i połączone z nią korytarzem dwuizbowe lokum położone nad zakrystią, przeznaczone dla szczególnie znaczących postaci – właścicieli miasta, fundatorów kościoła. Obie izby wyposażono w dekoracyjnie opracowane kominki, bogatą (dobrze zachowaną) polichromię ścian i sklepień, a także okienko z siedziskami (w pierwszej, mniejszej izbie) oraz piec (dziś nieistniejący - w drugim, większym pomieszczeniu). W większej izbie założono także niszę z klęcznikiem i oknem otwartym na kościół. Oprócz tego, że świątynia pełniła funkcję kaplicy dworskiej, stanowiła również założenie obronne, powiązane z dworem Tęczyńskich (aktualnie plebania) – do dziś w ścianie północnej zachowały się otwory strzelnicze.

Wnętrze kościółka jest skromne, nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, które dekorowane jest siecią sztukaterii w stylu renesansu lubelskiego - listwami układanymi w geometryczne wzory i wzbogacone aplikacjami płaskorzeźb.

Główny akcent stanowi manierystyczny ołtarz główny z 1618, autorstwa Stanisława Szczerbica (?). Składa się on z mensy (nowej) i retabulum wykonanego z drzewa. Wzorowany był na średniowiecznych tryptykach. Retabulum składa się z części środkowej o charakterze architektonicznym, podzielonej na dwie kondygnacje ujęte w kolumny i zwieńczone gzymsami (te elementy potraktowano z pewną swobodą); niewielkiego zwieńczenia w postaci rozerwanego frontonu; dwu skrzydeł naśladujących dość ściśle skrzydła prawdziwego tryptyku oraz trójkątnych w przybliżeniu pól, wypełniających przestrzeń między górnymi liniami skrzydeł a kolumnami górnej kondygnacji części środkowej. Całość tych pól wypełnia ornament, tworzący i jego zarys zewnętrzny. Złocone są kapitele, gzymsy i ramy obrazów.

Obraz środkowy przedstawia św. Annę oraz Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus stojącym na jej kolanach. U ich stóp widnieje drobna postać duchownego, fundatora ołtarza, którego identyfikuje się z księdzem Stanisławem z Zalesia Lisowiczem (najprawdopodobniej został on pochowany w kościele). Mniejszy obraz górny przedstawia św. Marię Magdalenę, podtrzymywaną przez unoszące się w powietrzu anioły. Sceny w skrzydłach wyobrażają patronów Polski: św. Jacka, św. Wojciecha, św. Stanisława, św. Floriana. W szczycie ołtarza jest trójkątny obraz z popiersiem Boga Ojca. Obraz środkowy ma sygnaturę Stanisław Szczerbic 1618, pozostałe prawdopodobnie też są jego autorstwa.

W zakrystii zachował się kominek o piaskowcowym, niegdyś polichromowanym zwieńczeniu, rzeźbione w kamieniu lawabo oraz drzwi z malarską imitacją pasowego okucia.

           Obok kościoła stoi budynek dawnego szpitala. Pierwszy szpital w Końskowoli powstał jeszcze z inicjatywy Tęczyńskich, być może już w XVI wieku. Obecny budynek ufundowany został w latach 1644 - 1650 i potem gruntownie przebudowany lub wybudowany w 2. połowie XVIII wieku. Jest murowany, silnie przekształcony. Od 1945 r. ma tu siedzibę zgromadzenie sióstr benedyktynek misjonarek.

źródła

1. W. Godziszewska, Ołtarz siedemnastowieczny w kościele św. Anny w Końskowoli, „Roczniki Humanistyczne KUL” 1957, z. 4

2. Końskowola: historia i zabytki, opr. P. Pytlak, Końskowola 2015

3. P. Pytak, A. Soćko, Plebania w Końskowoli [w:] „Spotkania z zabytkami” 2005, nr 7

4. Renesans lubelski, red. L. Dulik, Lublin 2013

 

Grafika losowa