Dzisiejsza data:

Kościół pod wezwaniem Narodzenia NMP i św. Michała Archanioła w Kurowie

Drewniany kościół w Kurowie wspominany był już w XII wieku.


Historia

           Pierwsza wzmianka o parafii pochodzi z 1452 (została ona uposażona przez Piotra Kurowskiego, który wzniósł też kościół murowany). W 1553 świątynia została przekształcona w zbór kalwiński. W 1628 Jan Bogusław Zbąski przywrócił w niej obrządek rzymskokatolicki (daty za S. Wójcickim). W 1690 kościół został ponownie konsekrowany. W 1775 proboszczem parafii Kurów został ks. Grzegorz Piramowicz - jeden z wybitnych reformatorów szkolnictwa w epoce Oświecenia. Prowadził tu szkołę parafialną założoną przez Ignacego Potockiego. Po III rozbiorze Polski został internowany przez władze austriackie, po wyjściu z więzienia został proboszczem w Międzyrzecu Podlaskim, gdzie zmarł w 1801 roku. Pochowany został w podziemiach kościoła w Kurowie.


Zespół kościoła
W skład zespołu kościoła parafialnego wchodzą:

kościół - zbudowany w kilku etapach. Początkowo wznosiła go rodzina Kurowskich. Murowane prezbiterium i zakrystia oraz nawa główna - drewniana na podmurowaniu - istniały już w połowie XV wieku. W połowie XVI wieku kościół został rozbudowany o nawy boczne. Murowana nawa główna zbudowana została w 2. połowie XVII wieku (około 1660) przez rodzinę Zbąskich (murowane nawy boczne - w XVIII wieku). W trakcie XVII-wiecznej rozbudowy kościół zyskał też trójkątny szczyt, będący głównym elementem dekoracyjnym skromnej architektury zewnętrznej. W 1. połowie XVIII wieku ówczesny proboszcz, ks. Michał Szajowski wyremontował grożące zawaleniem sklepienie kościoła i wzmocnił je ankrami. W XIX wieku doszła marmurowa posadzka i blaszane pokrycie dachu.

            Kościół zachował XVII-wieczną formę - późnorenesansowej, trzynawowej bazyliki o masywnych murach. Skierowane na wschód prezbiterium jest pięcioboczne, równe szerokością nawie głównej. Od zachodu jest niewielki przedsionek z wejściem głównym do kościoła, do północnej nawy bocznej przylega zakrystia. Na zewnątrz kościół jest oskarpowany. Na dachu, na styku nawy głównej i prezbiterium wznosi się murowana wieżyczka na sygnaturkę z cebulastym hełmem krytym blachą.

            Trzykondygnacyjną fasadę zdobi dwupoziomowy szczyt opięty pilastrami, zwieńczony trójkątnym przyczółkiem, ujęty spływami wolutowymi i obeliskami. Znajduje się w nim barokowy posąg Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia (XVIII wiek).

            Nawa główna jest oddzielona od bocznych dwoma rzędami filarów. Sklepienie ma kolebkowe na gurtach, z lunetami, nawy boczne - krzyżowe. Okna w nawie głównej są prostokątne, w nawach bocznych półkoliste. Nad wejściem głównym wznosi się empora chórowa na dwóch filarach z kapitelami wczesnobarokowymi, z 2. połowy XVII wieku.

            Ołtarz główny jest drewniany, barokowy (1. połowa XVIII wieku), polichromowany na olejno, rzeźbiony i złocony. Z dwiema parami kolumn i czterema figurami aniołów oraz płaskorzeźbą Oka Opatrzności w zwieńczeniu. W nim drewniany krucyfiks sprzed 1803 oraz na zasuwach obrazy Niepokalanego Poczęcia NMP, św. Michała Archanioła (1. połowa XVIII wieku) i św. Jana Nepomucena (sprzed 1781).

            W prawej nawie bocznej znajdują się ołtarze św. Rodziny (z obrazem Św. Rodziny z 1817) i Wskrzeszenie Piotrowina za wstawiennictwem św. Stanisława BM, z eklektycznym obrazem św. Stanisława (XIX/XX wiek).

            Drewniana ambona jest klasycystyczna (koniec XVIII wieku) - okrągła, rzeźbiona, polichromowana, partiami złocona, z osobno nadwieszonym baldachimem. Empora chórowa pochodzi z XIX wieku, misa chrzcielna z 1. połowy XIX wieku.

            W prawej nawie umieszczono przyścienny, renesansowy nagrobek Stanisława Zbąskiego (zm.1585) - z wapienia, pokryty farbą olejną. Jego forma została ukształtowana pod wpływem Santiego Gucciego. W prezbiterium znajduje się epitafium z czarnego marmuru poświęcone pamięci Waleriana Baczyńskiego i Pauliny z Brzezińskich. W lewej nawie - neogotyckie epitafium Barbary Zbyszewskiej-Moraczewskiej, wykonane częściowo z piaskowca a częściowo z białego marmuru (2. połowa XIX wieku). Na emporze chórowej wiszą klasycystyczne portrety ks. Grzegorza Piramowicza i ks. Michała Szajowskiego.

             W przedsionku jest barokowa, ścienna kropielnica z czarnego marmuru. W kościele znajduje się również sześć feretronów z XIX wieku, późnobarokowa, drewniana rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego (połowa XVIII wieku) oraz szereg paramentów i szat liturgicznych.

            W zewnętrzną ścianę wschodnią kościoła wmurowane są dwie płyty z szarego marmuru - jedna poświęcona ks. G. Piramowiczowi, a druga jego matce, Annie Piramowiczowej. Na ścianie południowej są dwie płyty z białego marmuru - poświęcone Stanisławowi Boleszczycowi Jankowskiemu, chorążemu kościuszkowskiemu, i Katarzynie z Szaławów Jankowskiej. Na ścianie fasadowej jest płyta z białego marmuru poświęcona Kacprowi i Józefie z Januszewskich Kamińskim.

dzwonnica pochodzi z 1. połowy XVIII wieku, została wzniesiona przez księdza Szajowskiego. Budynek jest murowany, kwadratowy, z czterospadowym dachem krytym blachą i dwoma arkadowymi prześwitami w każdej elewacji. Jego południowa strona została wkomponowana w ogrodzenie cmentarza przykościelnego. W ciągu murowanego ogrodzenia z 1911 znajduje się brama i dwie bramki z końca XVII wieku.

murowana plebania - wybudowana w latach 1778 - 1782 przez ks. G. Piramowicza. Została zaprojektowana przez Stanisława Kostkę Potockiego (architekta amatora) oraz Chrystiana Piotra Aignera (nadzór nad robotami budowlanymi) i Stanisława Zawadzkiego. Spalona podczas II wojny światowej i odbudowana w 1945 roku.

Było to jedno z pierwszych dzieł klasycyzmu na Lubelszczyźnie – parterowy budynek z niewielkim poddaszem (mezaninem) oraz czterokolumnowym toskańskim portykiem od frontu, dźwigającym trójkątny fronton. Pięcioosiowy, boniowany, wewnątrz dwutraktowy. Belkowanie i gzyms nie wieńczyły budynku, lecz przebiegały pod oknami poddasza. Dach czterospadowy, z dwoma symetrycznie rozmieszczonymi kominami. Po zniszczeniach wojennych dokonano znacznych przeróbek budynku (belkowania i gzymsu pod oknami, a także sztukatorskich festonów nie było już w okresie międzywojennym), wnętrza zostały zmienione.

Skromna architektura plebanii przyczyniła się do rozpowszechnienia i utrwalenia na Lubelszczyźnie typu wiejskich dworków szlacheckich, których najbardziej charakterystyczną cechą jest niewielki kolumnowy portyk z trójkątnym frontonem.

budynek szkoły parafialnej ks. Grzegorza Piramowicza (wikariatu) z 1738, przekształcony w końcu XVIII wieku, barokowo-klasycystyczny. W 1939 został zbombardowany, w latach 1953 - 1958 odbudowany i rozbudowany przez nadbudowę. Jest parterowy, z mieszkalnym poddaszem. Ma siedmioosiową elewację frontową, z jednoosiową loggią pośrodku. Elewacje rozczłonkowane są pilastrami i zwieńczone gzymsem. Dach dwuspadowy z naczółkami. Wewnątrz w korytarzach zachowały się sklepienia kolebkowe.

budynek plebański murowany z 1927 – dom parafialny, dawna kuchnia a następnie muzeum parafialne.

Na cmentarzu parafialnym znajduje się między innymi figura Matki Boskiej Bolesnej z 1784 oraz kaplica grobowa rodziny Baczyńskich z 1880 roku.


Źródła

1. Tadeusz. S. Jaroszewski, Dom własny uczonego polskiego doby Oświecenia [w:] ,,Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1961, z. 1

2. Stanisław Wójcicki, Dziedzictwo kulturowe gminy Kurów, Kurów 2012

3. J. Żabicki, Leksykon zabytków architektury Lubelszczyzny i Podkarpacia, Warszawa 2013

Grafika losowa