Kościół pod wezwaniem św. Stanisława
Pierwszy, drewniany kościół w Biskupicach został wzniesiony (po przeniesieniu go z Piotrowina) w 1444, z fundacji biskupa Zbigniewa Oleśnickiego. W tym samym roku erygowano parafię. Po tym, jak kościół spłonął w 1625, w 1627 rozpoczęto budowę następnego, również drewnianego.
Obecny został wybudowany w latach 1712-1727 (w tym czasie poprzedni był już w ruinie), z przerwami w 1716 i 1720. Ufundował go Remigiusz Piasecki - stolnik lubelski, właściciel Biskupic. Prezbiterium przekryto sklepieniem w 1719, dopiero przed 1762 przesklepiono nawę. Przed 1781 dobudowano do południowej ściany prezbiterium nową zakrystię. Kościół został konsekrowany w 1781 roku.
W ciągu XIX wieku był on wielokrotnie remontowany (w tym po dwóch pożarach). Być może podczas remontu w 1887 zniesiono wschodni szczyt nawy, z sygnaturką i dwiema wieżyczkami u nasady. Także wówczas (lub później) usunięte zostały hełmy wieńczące zakrystię i cylindryczne baszty oraz rzeźba św. Stanisława ze szczytu fasady. Wskutek tych zmian bryła kościoła została pozbawiona wielu akcentów pionowych. W latach 1907–1914 podwyższono o jedną kondygnację wieże. Po zniszczeniach z okresu I wojny światowej (spalone dachy i hełmy wież) przeprowadzono odbudowę kościoła (ukończoną w 1920) według projektu inż. architekta Leszkiewicza z Lublina. Między innymi obniżono wtedy dachy nad prezbiterium. Pierwotnie część fasady i całe wnętrze pokrywała barokowa polichromia - została ona zabielona po pożarze w 1815 roku.
Kościół jest murowany z kamienia i otynkowany, orientowany, jednonawowy, niejednolity stylowo. Trójbocznie zamknięte prezbiterium (prawie kwadratowe, węższe i niższe od nawy) z pięcioboczną zakrystią na osi, też zakończoną poligonalnie, oraz dwie cylindryczne, flankujące je basztki wskazują na tradycję gotycko-renesansową. Korpus nawy - prostokątnej, trójprzęsłowej - z dwiema wieżami i kruchtą pomiędzy nimi od frontu to architektura o wyraźnych cechach baroku. Nawa została wybudowana według planu być może jakiegoś lubelskiego murmagistra czy architekta, natomiast część wschodnia i basztki – bez planu (wzniesione już mury były kilkakrotnie łamane), siłami miejscowych rzemieślników (znane są ich nazwiska, oprócz głównego majstra). Ich dziełem była pierwotna bryła kościoła – z trzema szczytami, licznymi kopułkami i wieżyczkami. Rozbudowane szczyty, podkreślające poszczególne człony budowli, być może były wzorowane na dziełach Wojciecha Lenartowicza, architekta lubelskiego. Kościół ten jest więc przykładem architektury ludowo–barokowej (za J. Kowalczykiem).
Fasada jest dwuwieżowa, dwukondygnacyjna, zwieńczona pośrodku trójkątnym szczytem, a po bokach nadbudowanymi kondygnacjami wież. Ma spokojną, płaską powierzchnię. Dolna kondygnacja ujęta jest w pary pilastrów. Górna jest pięcioosiowa, także rozczłonkowana pilastrami. Obie są wyraźnie odcięte od siebie belkowaniem o bogato profilowanym i silnie wysadzonym gzymsie, który nieprzerwanie obiega budowlę wokół. Wejście do kościoła ma obramienie zwieńczone trójkątnym szczytem, powyżej jest półkoliście zamknięty otwór okienny w ozdobnym obramieniu. W polu środkowym górnej kondygnacji fasady, w płycinie, pierwotnie widniała scena Wskrzeszenia Piotrowina namalowana przez Antoniego Michalaka w 1956 (obecnie brak). Po bokach tej płyciny są nisze z nowszymi rzeźbami św. św. Piotra i Pawła. Wieże przeprute są półkoliście zamkniętymi otworami dzwonowymi.
Elewacje boczne nawy i prezbiterium podzielone są pilastrami, zwieńczone belkowaniem o profilowanym gzymsie. Naroża kruchty południowej ujęte są lizenami. Szczyt wschodni (nad prezbiterium), ze spływami wolutowymi po bokach, jest oryginalnie dekorowany - powierzchnię ma wypełnioną ozdobnymi, profilowanymi płycinami. Zwieńczony jest trójkątnym przyczółkiem. Wydłużone otwory okienne w nawie i prezbiterium, zamknięte półkoliście, są analogiczne jak w lubelskiej architekturze późnorenesansowej (w zakrystii i kruchcie południowej prostokątne). Detal architektoniczny elewacji jest skromny, o uproszczonej formie – jedynie otwory okienne i nisze w fasadzie obramione są charakterystyczną, wąską taśmą.
Dwuspadowe dachy (nad zakrystią wieloboczny, z przedłużeniem na baszty) oraz pseudobarokowe hełmy wież (sprzed 1920), kryte są blachą. Dolna linia dachu poprowadzona jest konsekwentnie na jednym poziomie, zaakcentowana na fasadzie i ścianie czołowej prezbiterium (element charakterystyczny dla architektury drewnianej).
Wnętrze rozczłonkowane jest przyściennymi filarami z parami pilastrów. Pomiędzy filarami są arkadowe wnęki ołtarzowe przesklepione u góry kolebką. Prezbiterium pozbawione jest wewnętrznej artykulacji. Łuk tęczy spłaszczony. Nawa nakryta jest sklepieniem żaglastym na zdwojonych gurtach, prezbiterium i zakrystia kolebkowym z lunetami, skarbczyk stropem. Chór muzyczny ma murowany, prosty parapet, ożywiony prostokątnymi płycinami. W podchórzu jest kruchta. Ponad chórem, w zachodniej ścianie są dwie głębokie nisze zamknięte konchowo.
Za ołtarzem głównym znajduje się oryginalny portal wiodący z prezbiterium do zakrystii. Otwór wejściowy ujmuje profilowane obramienie, nad którym - na niskich, spiętrzonych schodkach - wznosi się nasada, zwężająca się ku górze i zakończona gzymsem. Na lekko wygiętej powierzchni nasady mieści się płaska dekoracja w formie czworoliści połączonych czwororamiennymi gwiazdami. Portal nie prezentuje określonego stylu - zapewne także jest dziełem miejscowych rzemieślników. W zakrystii znajdują się żelazne drzwi (zapewne z XVIII wieku), z ozdobnymi okuciami.
Wyposażenie wnętrza w znacznej części jest jednolite (ołtarz główny, cztery boczne, ambona), rokokowe, z 3. ćwierci XVIII wieku, wykonane w tym samym warsztacie snycerskim. W ołtarzu głównym znajduje się obraz św. Stanisława, po bokach rzeźby aniołów oraz w zwieńczeniu barokowy obraz św. Agaty ( XVIII wiek). Tabernakulum pochodzi z tego samego okresu.
Cztery ołtarze boczne są analogiczne parami. Dwa znajdujące się przy tęczy mają w zwieńczeniach rzeźby puttów. W prawym jest krucyfiks z XVIII–XIX wieku, w lewym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVII wieku, w późniejszych sukienkach z blachy i koronach. Druga para ołtarzy znajduje się w nawie. W lewym są obrazy św. Mikołaja i św. Antoniego Padewskiego, oba o charakterze późnobarokowym (XVIII wiek, ewentualnie 1. połowa XIX wieku).
Ambona ma baldachim w kształcie muszli, z rzeźbą Chrystusa jako Salvatora Mundi. Chrzcielnica jest barokowa ( XVII–XVIII wiek), drewniana, obmurowana, z drewnianą pokrywą. Prospekt organowy również barokowy (1. ćwierć XVIII wieku). W kościele znajduje się epitafium Michała Rzewuskiego, marszałka i radcy województwa kijowskiego (zm. 1837), z czarnego marmuru. Do tego obrazy, między innymi św. Erazma biskupa (barokowy, XVIII wiek) oraz św. Michała Archanioła, kopia według Guido Reniego. Naczynia i szaty liturgiczne pochodzą z XVIII - XIX wieku (w tym dwa relikwiarze kartuszowe, późnobarokowy i rokokowy).
Cmentarz przykościelny otoczony jest z trzech stron murem (pochodzącym zapewne z okresu budowy kościoła), z czwartej, od wschodu, znajduje się budynek dawnej plebanii. Po wewnętrznej stronie muru są wnęki zamknięte łukiem odcinkowym i pięć kapliczek z takimiż wnękami. Od zewnątrz na narożach i od zachodu mur podparty jest skarpami.
Plebania została wzniesiona w latach 1730–1733 przez majstra warszawskiego Rybińskiego. Jest późnobarokowa, murowana z kamienia i otynkowana, frontem zwrócona na zachód, parterowa. Ma rzut wydłużonego prostokąta. Od strony ogrodu znajduje się ganek dobudowany w XX wieku. Elewacje krótszych boków zakończone są dwoma szczytami ze spływami wolutowymi. Pola szczytów podzielone są bogato profilowanymi ramami na prostokątne pola (analogicznie jak wschodni szczyt kościoła). Pośrodku znajdują się otwory okienne zamknięte łukiem wklęsło-wypukłym z uskokiem, w profilowanych obramieniach.
Dach jest dwuspadowy, kryty blachą. Wnętrze jest dwutraktowe. Niegdyś były w nim dwie przelotowe sienie, dzielące budynek na trzy części. Obecnie otwory wejściowe sieni południowej zamienione są na okna.
Na cmentarzu znajduje się kaplica z 1832 - murowana z kamienia i otynkowana, prostokątna, zamknięta półkoliście. Wejście ujęte jest pilastrami, zwieńczone półkolistym frontonem. Dach dwuspadowy, kryty blachą. Wśród nagrobków jest klasycystyczny Treblińskich, między innymi ks. Pawła (zm. 1832) i ks. Bartłomieja (zm. 1840) oraz Franciszka Iwieckiego (proboszcza z Bończy), Jana Jodkowskiego (proboszcza z Częstoborowic) i Stanisława Stawrońskiego (cystersa, kapelana z Dorohuczy).
Naprzeciwko kościoła, po drugiej stronie ulicy stoi kapliczka wzniesiona być może w XVIII wieku. Jest ona murowana z cegły i otynkowana. Ma kształt dwukondygnacyjnego słupa na wysokim cokole. W dolnej kondygnacji znajdują się konchowe nisze, górna otwarta jest arkadkami. Daszek jest namiotowy, łamany, kryty blachą. Wewnątrz jest rzeźba św. Jana Nepomucena, zapewne z XVIII wieku.
Źródła:
1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, z. 10 - powiat lubelski, Warszawa 1967
2. J. Kowalczyk, Kościół w Biskupicach Lubelskich, „Biuletyn Historii Sztuki” 1956, nr 1