Kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela i św. Franciszka z Asyżu w Bychawie

Historia kościoła

            Parafia w Bychawie istniała już w 1326 roku. Pierwotny kościół był drewniany, do początku XVII wieku pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła. Przed 1560 (zapewne około 1555) został zamieniony przez Andrzeja Myszkowskiego, późniejszego kasztelana lubelskiego, na zbór kalwiński. Na początku XVII wieku opuszczony. Katolikom zwrócił go przed 1613 Stanisław Myszkowski, podczaszy lubelski.

             Obecny kościół został wzniesiony przed 1639, być może z fundacji Stanisława Wieteskiego, konsekrowany w 1639 roku. Był kilkakrotnie remontowany i odnawiany. W latach 1988 - 1994 został rozbudowany i wraz z dzwonnicą otoczony parkanem z białego kamienia.

Architektura

            Kościół jest położony w południowo-zachodnim narożu rynku, orientowany, murowany z kamienia i otynkowany. Zbudowany na planie krzyża, jednonawowy, starsza część w stylu późnorenesansowym. Nawa jest prostokątna, trójprzęsłowa, z nieco węższym prezbiterium. Przy nim od północy znajduje się mała kruchta, a od południa zakrystia z niewielkim przedsionkiem. Do wschodniego przęsła nawy od północy i południa przylegają dwie kwadratowe kaplice (zapewne z XVIII wieku) oraz od południa kruchta. Podczas rozbudowy nawa została wydłużona w kierunku zachodnim (nowsza część jest nieco niższa), wokół tej nowej części dostawiono też niższą kruchtę. Wybudowano też wtedy nowy chór, całkowicie przebudowany został prospekt organowy (zwiększono liczbę głosów), a w podziemiach urządzono kaplicę przedpogrzebową. Boczne elewacje nawy i kaplica północna są wzmocnione skarpami (być może z XIX wieku). Dachy są dwuspadowe, nad zakrystiami pulpitowe, kryte blachą. Nad nawą wznosi się wieżyczka na sygnaturkę. Pod kościołem znajdują się krypty grobowe (obecnie niedostępne).

            Wewnątrz starsza część nawy rozczłonkowana jest pilastrami. Kościół przykryty jest sklepieniem kolebkowym z lunetami (w nowszej części nawy jest sufit), w kaplicach kolebkowo-krzyżowym. Za ołtarzem głównym zachował się niewielki fragment późnorenesansowej sztukaterii (zapewne z 1. połowy XVII wieku).

Ołtarze

            Ołtarz główny jest klasycystyczny (XIX wiek), ujęty z każdej strony dwiema parami kolumn, malowany na biało i złocony. Pośrodku kopia obrazu Chrzest Chrystusa Jakuba Callota (XVII wiek) wykonana przez Andrzeja Olesia z Krakowa w 1933 i częściowo przemalowana przez Łucję Bałzukiewicz w 1953 roku. Po bokach drewniane rzeźby świętych Piotra i Pawła (XVIII wiek). Tabernakulum jest barokowo-klasycystyczne. Obok ołtarza malowany na blasze obraz Chrztu Chrystusa (2. ćwierć XVII wieku).

            Ołtarze w kaplicach są w tym samym stylu i przypuszczalnie z tego samego okresu, co ołtarz główny (być może z 1. połowy XIX wieku), uzupełnione fragmentami i ornamentem z XVII wieku. W ołtarzu kaplicy północnej w polu głównym jest obraz św. Mikołaja (XIX wiek). W ołtarzu kaplicy południowej - obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVII wieku, w późniejszej, srebrnej sukience. W glorii zaś rzeźba Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z XVII wieku. Po obu stronach łuku tęczowego umieszczono nastawy dwóch ołtarzy bocznych, z obrazami św. Antoniego Padewskiego i św. Walentego (koniec XIX wieku). W nowej części kościoła znajduje się ołtarz z obrazem Jezusa Miłosiernego.

Wnętrze

           Ambona jest drewniana, neogotycka. Marmurowa chrzcielnica pochodzi z 1902, stacje Drogi Krzyżowej z XIX wieku. W kaplicy południowej znajduje się płyta nagrobna Andrzeja Myszkowskiego, starosty lubaczowskiego (zm. 1604) - kamienna, ryta, z herbem Jastrzębiec oraz epitafium Wincentego Korwin Sarneckiego (zm. 1865). Natomiast w zakrystii jest epitafium Adama Koźmiana (zm. 1873 w Londynie, dokąd zbiegł, chcąc uniknąć wyroku śmierci za zamach na Wielkiego Księcia Konstantego) i tablica pamiątkowa, którą uhonorowano rodzinę Koźmianów z Gałęzowa - działaczy wolnościowych, zesłańców syberyjskich i emigrantów.

           Wśród zabytkowych naczyń liturgicznych jest między innymi barokowa monstrancja ze stopą i nodusem z 2. połowy XVII wieku oraz glorią z 2. połowy XVIII wieku (na stopie plakietki z Narzędziami Męki Pańskiej i Chustą św. Weroniki). Na plebanii znajdują się dwa barokowe, flamandzkie gobeliny (XVII wiek) ze scenami ze Starego Testamentu, między innymi Ofiary Abrahama.

Dzwonnica

            Dzwonnica została wzniesiona zapewne w 1862 roku. W trakcie odnawiania w latach 1950 - 1952 przesunięto ją na północny wschód od kościoła. Jest drewniana, o konstrukcji ryglowej, oszalowana poziomo, na ceglanej podmurówce. Czworoboczna, dwukondygnacyjna. W górnej kondygnacji znajdują się otwory kwadratowe i półkoliste. Dach jest namiotowy, pobity gontem.

Cmentarz

           Na cmentarzu parafialnym (założony w 1802 przy drodze do Lublina) znajduje się neogotycka kaplica z 1884, będąca zarazem grobowcem rodziny Duniewskich. Najstarsze zachowane groby pochodzą z 2. połowy XIX wieku, są tu między innymi grobowce rodziny Głogowskich, Piersickich, Kowerskich, Koźmianów, Goniewskich.

Źródła

1. T. Bereza, Bychawa: parafia - miasto - okolica, Lublin 2000

2. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, z. 4 - powiat bychawski, Warszawa 1960