Kościół pod wezwaniem Nawrócenia św. Pawła w Bełżycach
Pierwsze informacje o parafii w Bełżycach pochodzą z 1425 roku.
Najprawdo podobniej powstała ona około 1417, po uzyskaniu praw miejskich.
Historia
W tym czasie wybudowano też pierwszy, drewniany kościół. Około 1558 - 1565 ówczesny właściciel Bełżyc Andrzej Bzicki, kasztelan chełmski, zamienił go na zbór kalwiński. Katolicy korzystali wówczas z posług religijnych w parafii Matczyn. Około połowy XVII wieku (według różnych źródeł - przed albo po 1644) świątynia powróciła do kościoła rzymskokatolickiego.
Obecny powstawał w dwóch etapach: przed 1654 (według Cz. Przecha i S. Jadczaka - około 1646) ks. Wojciech Ościechowski wybudował murowane prezbiterium (choć jak podaje Katalog Zabytków... - być może wzniesione ono zostało wcześniej jako zbór kalwiński) i - z braku funduszy - drewnianą nawę. Po 1675 nawę murowaną z wieżą ufundował Feliks Szaniawski, właściciel Krężnicy. Kościół został konsekrowany w 1706 roku.
Po poża rze w 1822 położono nowy dach, natomiast w latach 50-tych XIX wieku przeprowadzono generalny remont kosztem Witolda Brzezińskiego, dziedzica Bełżyc. Wówczas częściowo zatarły się cechy stylowe budowli. Dobudowano kaplicę i południową kruchtę, pojawiła się wtedy również nowa, murowana dzwonnica (podwyższona w 1948). W 1913 położono marmurową posadzkę. W 1953 został rozbudowany chór. W 2005 na frontonie wieży umieszczono mozaiki przedsta wiające Oko Opatrzności i Matkę Bożą Częstochowską.
Architektura
Kościół jest późnorenesansowy, orientowany, muro wany z cegły i kamienia, otynkowany, jednonawowy. Prez biterium jest dwuprzęsłowe, zamknięte półkoliście, przy nim od północy znajduje się zakrystia z niewielkim składzikiem na piętrze. Nawa jest czteroprzęsłowa, szersza od prezbiterium, z czworoboczną, płytką wie żą i kruchtą od zachodu. Od północy przylega do niej kaplica, od południa druga kruchta.
Na zewnątrz elewacje zostały znacznie przekształcone, około 1855 - 1857 częściowo boniowane. W ścianie prezbiterium znajdują się półkoliście zamknięte wnęki oraz lizeny. Wo kół prezbiterium biegnie gzyms konsolkowy (XVII wiek), ściany nawy roz członkowane są pilastrami. Na osi fasady wznosi się wieża o trzech, za znaczonych podziałami belkowania kondygnacjach. Do wy sokości drugiej kondygnacji podparta jest ona skarpami, pomiędzy którymi utworzono w przyziemiu kruchtę. Wieża ujęta jest po bokach w spływy wolutowe i sterczyny. Dachy na kościele są dwuspadowe, kryte blachą, hełm wieży namiotowy (1855 - 1857). Na styku dachów nawy i prezbiterium wznosi się barokowa wieżyczka na sygnaturkę.
Wewnątrz prezbiterium otwarte jest do nawy półkolistą tęczą. Ściany nawy rozczłonkowane są parami pilastrów o sty lizowanych głowicach kompozytowych (ostatnio pozłoconych) z przerywanym, zdwojonym belkowaniem. W polach między pilastrami znajdują się arka dowe wnęki ołtarzowe. Od zachodu jest chór muzyczny wsparty na arkadzie. Kościół jest przykryty sklepieniem kolebkowym z lunetami, w nawie na gurtach. W prezbiterium pokryte jest ono stiukami w stylu renesansu lubelskiego, o motywach serc, równo ramiennych krzyży i czteroliści. Tęcza zdobiona jest motywem wolich oczu i rozet. Podchórze sklepione jest kolebką. Polichro mia prezbiterium i ściany tęczowej została wykonana w 1958 przez Antoniego Haskę z Krakowa.
Ołtarze
Ołtarz główny z 1920 utrzymany jest w stylu późnobarokowym, drewniany, pozłocony. Zdobią go cztery marmoryzowane kolumny zakończone u góry rzeźbą Trójcy Świętej i globem ziemskim. W ołtarzu znajduje się obraz Matki Bo skiej Częstochowskiej, na zasłonie Nawrócenie św. Pawła (barokowy, 1799).
W kościele są trzy rokokowe ołtarze boczne. Po lewej stronie nawy - jeden z końca XVIII wieku, z motywami klasycyzującymi i obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem (1. połowa XVIII wieku) w drewnianych sukienkach; drugi z około połowy XVIII wieku, w nim obraz św. Józefa z Dzieciątkiem z tego samego cza su, w drewnianych sukienkach. Po prawej stronie jeden ołtarz jest rokokowy, z około połowy XVIII wieku, z rzeźbami św. Barbary i św. Katarzyny oraz obrazem św. Antoniego z Dzieciątkiem, w drewnianych sukienkach (XVIII wiek); na zasuwie ma obraz św. Antoniego Pustelnika z wi dokiem miasta (po połowie XVIII wieku). Drugi ołtarz jest barokowy (początek XVIII wieku), z figurą Najświętszego Serca Pana Jezusa. W klasycystycznym ołtarzu w ka plicy znajduje się obraz Chrystusa Ukrzyżowanego z 1857 autorstwa Władysława Bakałowicza.
Ambona
Ambona jest barokowa (początek XVIII wieku), zwieńczona baldachimem z rzeźbami Chrystusa i aniołków. Na tęczy rokokowy krucyfiks (około połowy XVIII wieku). Marmurowa chrzcielnica pochodzi z XIX wieku. Wśród sprzętów liturgicznych jest między innymi rokokowa puszka (około połowy XVIII wieku). W ściany kościoła wmurowane są liczne tablice pamiątkowe.
Dzwonnica
XIX-wieczna dzwonnica jest murowana, na rzucie kwadratu, z namiotowym dachem. Z tego samego okresu pochodzi kostnica i ogrodzenie kościoła. Jedyny ślad po dawnym cmentarzu przykościelnym to nagrobek z 1842 wystawiony przez Honoratę z Trzcińskich Iżycką, wbudowany w mur od strony wschodniej.
Plebania
Przy kościele znajduje się budynek dawnej plebanii z około 1925, z nadbudowanym po 1945 piętrem. Jest on murowany z cegły i otynkowany, piętrowy, z czterospadowym dachem. Murowana organistówka została wzniesiona przed II wojną światową według projektu Bohdana Kelles-Krauzego.
Cmentarz parafialny
Na cmentarz parafialny (założony w 1808) prowadzi neogotycka brama z czerwonej cegły (z około 1914). Zachowały się tu liczne XIX-wieczne nagrobki, między innymi rodziny Brzezińskich, Julii z Iżyckich Eger(n)sdorf (zm. 1846). Dużą wartość artystyczną mają dwa neogotyckie, żeliwne nagrobki w formie kapliczek (w tym Heleny z Grabowskich del Campo Scipio, zm.1904).
źródła
1. S. Jadczak, Bełżyce. Monografia miasta i gminy, Lublin 2002
2. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII - woj. lubelskie, z. 1 - powiat bełżycki, Warszawa 1960
3. Czesław Przech, Zarys dziejów parafii rzymskokatolickiej pw. Nawrócenia św. Pawła w Bełżycach w latach 1979-2009, Lublin 2009
