Czerniejów kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca
Wzniesiony został w latach 1608 - 1611 na miejscu drewnianej kaplicy, według projektu architekta Jana Wolffa.
Stało się to dzięki staraniom Agnieszki Jastkowskiej, przeoryszy lubelskiego klasztoru brygidek (wieś była ich własnością) i ks. Andrzeja Bietkiewicza, klasztornego kapelana. Konsekracji dokonał Krzysztof Kazimierski, biskup kijowski. Parafię erygowano w 1612 roku. Na przestrzeni trzech wieków kościół przeszedł jedynie drobne remonty, dopiero w latach 1913 - 1915 został rozbudowany poprzez przedłużenie nawy w kierunku zachodnim, według planów architekta Władysława Sienickiego. Zniszczona została wówczas oryginalna, zabytkowa elewacja frontowa. W 1928 Czesław Miklasiński wykonał polichromię.
Kościół stoi przy szosie Lublin - Wysokie. Jest orientowany, murowany z kamienia i cegły, otynkowany. Jednonawowy, na planie zbliżonym do prostokąta. Prezbiterium ma jednoprzęsłowe, zamknięte półkoliście, nieznacznie szersze od nawy. W planie kościoła widoczne są nieregularności. Pierwotna część nawy jest dwuprzęsłowa, część dobudowana, trójprzęsłowa, jest nieco szersza. Od północy do prezbiterium, a od południa i częściowo do nawy przylegają dwie prostokątne w rzucie zakrystie - ta pierwsza jest starsza, z emporą, ta druga nowsza, nieco większa, również z emporą. Pod prezbiterium znajdują się krypty, obecnie (2014) niedostępne.
Elewacje zabytkowej części kościoła pozbawione są podziałów architektonicznych, górą obiega je jedynie (nawę i prezbiterium) gzyms o ubogim profilu. Nowa fasada ma dwukolumnowy portyk, półkoliście zakończone wnęki po bokach i szczyt ze spływami, zakończony trójkątnym wierzchołkiem. Dach jest dwuspadowy o jednej kalenicy, z wieżyczką na sygnaturkę, kryty blachą. Nad przybudówkami są dachy pulpitowe.
Czerniejów kościół św. Wawrzyńca
Wnętrze podzielone jest na nawę i prezbiterium łukiem tęczowym na filarach przyściennych. Oświetlone jest sześcioma otworami okiennymi (dwa w prezbiterium i cztery w nawie), wydłużonymi i zamkniętymi łukiem pełnym. Ponadto do prezbiterium wpada światło z empor nad zakrystiami, przez szerokie otwory zamknięte odcinkowo.
W nawie oraz zakrystii i emporze po stronie północnej sklepienia są kolebkowe z lunetami, w półkolistym zakończeniu prezbiterium hemisferyczne z lunetami. Zakrystia południowa nakryta jest płaskim stropem, zaś empora nad nią pozornym sklepieniem w formie półkolebki.
Sklepienie prezbiterium pokryte jest późnorenesansową dekoracją stiukową, żebrowo-sieciową w typie lubelsko-kaliskim. Listwy sztukateryjne, o przekroju żebra gotyckiego, zdobione są astragallem (rodzajem wypukłego ornamentu). Figury zakreślane przez listwy to owale na środku sklepienia oraz łuki dwuramienne w lunetach. Poza tym listwy biegną wzdłuż lunet i łączą ze sobą poszczególne figury. W jednym z owali znajduje się słońce z ludzką twarzą, w drugim monogram IHS otoczony falującymi promieniami. Sztukaterią jest obramiony również łuk tęczowy, dzieli go ona na kwadratowe pola, w których znajdują się na przemian plakietki z orłami i rozetami. Plakietki z motywem orła zdobią również sklepienie prezbiterium w niektórych miejscach przecinania się listew. Kapitele filarów przyściennych pod łukiem tęczowym zdobione są liśćmi miękkiego akantu, kładzionymi na kanelowanym tle.
Ołtarz główny jest późnorenesansowy (początek XVII wieku), w nim obrazy św. Wawrzyńca i św. Agnieszki z tego samego czasu i zapewne XVIII-wieczny obraz również św. Wawrzyńca. W nasadzie obrazy: Koronacja Matki Boskiej, Chrystus Zmartwychwstały, św. Piotr, św. Paweł. W predelli: Zwiastowanie, Boże Narodzenie, św. Stanisław bp, św. Wojciech, aniołowie adorujący (początek XVII wieku). Ambona oraz przyścienna chrzcielnica z płaskorzeźbą Chrztu Chrystusa pochodzą z około połowy XVIII wieku. W ścianę prezbiterium, po lewej stronie ołtarza głównego, wmurowana jest tablica konsekracyjna z 1611, z herbem Bibersztein i inicjałami CK (bpa Krzysztofa Kazimierskiego).
W nowszej, dwukondygnacyjnej dzwonnicy znajdują się fragmenty ołtarza z około połowy XVIII wieku. W obrębie późniejszego ogrodzenia, od północnego wschodu, jest barokowa bramka, murowana z cegły i otynkowana. Naroża ma ujęte pilastrami, a szczyt zwieńczony tympanonem ze spływami po bokach.
Datą powstania, wyglądem zewnętrznym i dekoracją wnętrza, jak również małymi wymiarami kościół w Czerniejowie jest związany z kościołem św. Ducha w Markuszowie i kościołem św. Anny w Końskowoli. To świątynie charakterystyczne dla początkowego okresu rozwoju tzw. renesansu lubelskiego. Kościół czerniejowski ma jednak odmienny rzut - szersze od nawy prezbiterium, jednoprzestrzenne wnętrze i został przebudowany.
Nie wiadomo, jaki był jego pierwotny wygląd. Prawdopodobnie składał się on z jednoprzęsłowego, półkoliście zakończonego prezbiterium, krótkiej, dwuprzęsłowej nawy oraz zakrystii i skarbca. Przypuszczalnie od początku brak było stiukowych dekoracji w nawie, natomiast miejscami była ona pokryta dekoracją malarską. Od frontu kościół posiadał kruchtę. Najwięcej kłopotów sprawia odtworzenie pierwotnego wyglądu fasady. Na pewno należała ona do typu bezwieżowego, ze szczytem o trójkątnym zarysie (według podziału kościołów późnorenesansowych typu lubelskiego, przeprowadzonego przez Mieczysława Kurzątkowskiego).
Źródła:
-
Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 4 - powiat bychawski, Warszawa 1960
-
Mieczysław Kurzątkowski, Renesansowy kościół pw. św. Wawrzyńca w Czerniejowie [w:] „Roczniki Humanistyczne” 1957, z. 4
