Parafia rzymskokatolicka w Zemborzycach wzmiankowana była w 1429, erygowana prawdopodobnie w przedziale lat 1374 - 1429.

           Obecny kościół, w stylu neogotyckim, wzniesiono w latach 1906 - 1907, według projektu inżyniera Augusta Załuskiego z Radomia. Zastąpił on małą, drewnianą świątynię. Budowę sfinansowali parafianie. Wyposażanie kościoła wewnątrz trwało do 1910 roku.

Kościół jest murowany z cegły, z częściowo otynkowanymi elewacjami, zwrócony frontem na północny zachód. Ma rzut wydłużonego prostokąta. Tworzy go trójnawowy, halowy korpus z dwiema kwadratowymi wieżami w fasadzie, prostokątne prezbiterium o szerokości nawy głównej i trójbocznym zakończeniu oraz przylegające do boków prezbiterium zakrystia i kaplica. Po bokach zakrystii i kaplicy znajdują się nieduże, kwadratowe przedsionki. W narożnikach pomiędzy wieżami a przedziałem międzywieżowym są pięcioboczne wieżyczki, sięgające 2/3 wysokości korpusu (w nich klatki schodowe).

W bryle kościoła dominują czterokondygnacyjne wieże, dwukrotnie wyższe od korpusu. Do drugiej kondygnacji są one częściowo wtopione w korpus i czworoboczne, wyżej przechodzą w ośmiobok (o czterokrotnie, uskokowo zmieniającym się przekroju). Wieże nakryte są smukłymi, ośmiopołaciowymi iglicami ze złoconymi koronami. Przedział międzywieżowy jest nieco wyższy od korpusu nawowego, ale nakryty tym samym, dwuspadowym dachem. Prezbiterium – dwuspadowym, nad absydą trójbocznym. Pięcioboczne wieżyczki mają trójpołaciowe daszki, pozostałe części kościoła dachy pulpitowe. Nad południowo-wschodnim szczytem korpusu wznosi się wieżyczka na sygnaturkę – ośmioboczna, z ośmiopołaciowym, namiotowym daszkiem. Ma ostrołukowe prześwity w każdym boku i trójkątne szczyciki w co drugim.

Fasadę kościoła tworzy frontowa ściana przedziału międzywieżowego. Jest ona prostokątnie wydłużona, dwukondygnacyjna, ujęta po bokach uskokowymi skarpami a od góry zamknięta schodkowym szczytem z blankami. Pierwsza kondygnacja ukoronowana jest kształtowanym w tynku profilowanym gzymsem. Mieści się w niej portal z wejściem głównym, po jego bokach ostrołukowe płyciny. Portal ma uskokowo profilowane ościeża z pseudokorynckimi kolumienkami. W górnej kondygnacji fasady jest ostrołukowe okno w dekoracyjnym obramieniu z kształtowanych w tynku laskowań. Nad nim masywny, profilowany gzyms sugerujący belkowanie. Szczyt jest rozczłonkowany ostrołukowymi blendami i prześwitami, pośrodku jest zegar.

Po bokach wież znajdują się ostrołukowe i osadzone w ostrołukowych portalach wejścia do krucht bocznych. Drzwi w kaplicy i zakrystii są prostokątne, ale umieszczone w ostrołukowych niszach portalowych. Okna i prześwity dzwonne są wydłużone i zakończone ostrołukiem. W wieżach są ponadto okna w formie oculusów. Okna korpusu mają obramienia analogiczne jak okno fasady. Frontowe elewacje przedsionków zakrystii i kaplicy mają kształt obronnych wieżyczek.Ściany kościoła opięte są skarpami. Te w narożach wieży są dwuuskokowe, pozostałe jednouskokowe.

Elewacje są częściowo otynkowane, częściowo pozostawione w surowej cegle. Otynkowane są ściany przedziału międzywieżowego, wieżyczek, wież do wysokości drugiej kondygnacji, przedsionków zakrystii i kaplicy a ponadto skarpy, obramienia okien, gzymsy. W surowej cegle pozostawiono górne kondygnacje wież, korpus nawowy, prezbiterium, zakrystię, kaplicę, wieżyczkę na sygnaturkę.

Nawy są trójprzęsłowe, główna jest dwukrotnie szersza od bocznych. Filary międzynawowe są ośmioboczne, wsparte na masywnych cokołach i zamknięte profilowanymi opaskami sugerującymi kapitele. W dole przedziału międzywieżowego znajduje się kruchta o szerokości nawy głównej. Nad nią loża chóru muzycznego. Kruchta i chór otwarte są na nawę ostrołukowymi prześwitami. Prezbiterium ma wysokość i szerokość nawy głównej, a ponieważ nie jest od niej oddzielone ani łukiem tęczy, ani żadną inną ramą architektoniczną, wydaje się jej przedłużeniem. Wejścia do zakrystii i kaplicy są ostrołukowe. Sklepienia w kościele są krzyżowo-żebrowe, tylko w kruchcie głównej płaski sufit.

Wyposażenie kościoła jest w większości neogotyckie (ołtarze, ambona, ławki i konfesjonały, feretrony, ramy do Drogi Krzyżowej). W ołtarzu głównym znajduje się obraz św. Marcina. Do zabytkowego wyposażenie należy m.in.: chrzcielnica wczesnobarokowa (1630), piaskowcowa, o puklowanej czaszy, z barokową , drewnianą pokrywą; obraz Matki Boskiej Szkaplerznej w prawym ołtarzu bocznym (przełom XVII/XVIII wieku); obraz św. Mikołaja w kaplicy (XVIII wiek); trzy krucyfiksy, późnobarokowe i klasycystyczne (XVIII - XIX wiek); regencyjna monstrancja (1725), z figurkami aniołków na ramionach; gotycko-renesansowy kielich (1560), fundacji Andrzeja z Opatowa; rokokowy relikwiarz św. Andrzeja Boboli (2 połowa XVIII wieku).

W przykościelnej dzwonnicy wisi zabytkowy dzwon gotycki z 1539 roku.

Natomiast neogotyckie są także jeszcze cztery kapliczki w narożnikach ogrodzenia. Są one murowane z cegły, otynkowane i osłonięte daszkami. Od strony kościoła mają ostrołukowe nisze oraz schodkowe szczyty. Od tyłu ich elewacje są rozczłonkowane sporą, ostrołukową blendą z zarysem kształtowanego w tynku krzyża.

Źródła:

  1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 10 – powiat lubelski, Warszawa 1967

  2. Jerzy Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998