To jeden z najbardziej okazałych neogotyckich kościołów Lubelszczyzny (długość 62 m, szerokość w transepcie 30 m, wysokość wież 70 m).
Do jego budowy zbierano się od około 1891, bo stara, drewniana świątynia była już za mała na potrzeby dużej parafii. W 1892 gotowe były plany i kosztorys sporządzone przez warszawskiego architekta, Józefa Piusa Dziekońskiego – wybitnego architekta polskiego budownictwa sakralnego z przełomu XIX/XX wieku. Kościół w Garbowie stanowił prawdopodobnie wzór dla wielu zaprojektowanych przez niego wiejskich świątyń o rozwiązaniach halowych.Dyskusja nad budżetem trwała kilka lat, w 1897 Dziekoński przedstawił nowy projekt, znacznie tańszy. Kolejne lata poświęcono na gromadzenie funduszy (kościół miał być wzniesiony systemem gospodarczym i sfinansowany przez parafian). Budowa rozpoczęła się ostatecznie w 1908, zakończyła w 1912 roku.
Kościół już w 1915 został poważnie uszkodzony podczas ataku artylerii austriackiej i groził zawaleniem. Ściany pękały też wskutek wad konstrukcyjnych. Powojenny remont trwał aż do 1922 roku. W okresie międzywojennym kościół wzbogacił się też o wyposażenie. Konsekrowany został w 1930 roku.
Jest on zbudowany z cegły palonej i posadowiony na wysokim cokole z regularnych ciosów granitowych. Na rzucie krzyża łacińskiego, skierowany prezbiterium na południe. Trójnawowy, typu halowego (wszystkie nawy równej wysokości). Sześcioprzęsłowy korpus nawowy przepruty jest między piątym a szóstym od frontu przęsłem szerokim, pięcioprzęsłowym transeptem o tej samej wysokości. Prezbiterium jest wydłużone, prostokątne i zakończone trójboczną absydą. Do prezbiterium przylegają z obu stron identyczne, dwukondygnacyjne budyneczki, mieszczące w dole zakrystie, a w górze loże. Oba poprzedzone są kruchtami. Pod wschodnią zakrystią mieści się krypta grobowa. Kościół ma w sumie siedem wejść, z czego trzy w fasadzie. Boczne wejścia (te pomiędzy ramionami transeptu a ścianami korpusu nawowego) ujęte są w małe, prostokątne budyneczki. Wszystkie elewacje kościoła wzmocnione są dwu- i trójuskokowymi skarpami.
Wszystko to sprawia, że bryła kościoła wydaje się dosyć masywna i rozczłonkowana. Akcentu wysokościowego dodają jej wieże, ponad dwukrotnie wyższe od korpusu, i wieżyczka sygnaturki (smukła, ośmioboczna, ażurowa, zwieńczona spiczastą iglicą z krzyżem). Wieże nakryte są smukłymi, namiotowymi hełmami z ozdobnymi iglicami. Dach nad korpusem nawowym jest dwuspadowy, ale czteropołaciowy, z połaciami przełamanymi nad granicą naw. Nad transeptem dachy są dwuspadowe, nad prezbiterium pięciopołaciowy. Nad zakrystiami trójpołaciowe, ich przedsionki oraz kruchty z wejściami bocznymi do kościoła osłaniają daszki jednospadowe.
Wejście główne w fasadzie, na osi przedziału międzywieżowego poprzedzone jest dekoracyjnym, trójarkadowym podcieniem. Jest on wsparty na smukłych kolumienkach, a w górze ozdobiony rzędem tynkowanych na biało, wydłużonych, ostrołukowych blend. Nad nim jednospadowy dach przepruty pośrodku wimpergą (trójkątnym szczytem). Pośrodku wimpergi figura Chrystusa wyrzeźbiona przez Zofię Trzcińską-Kamińską.
Motyw ostrołukowych, tynkowanych na biało blend powtarza się m.in. w szczytach wież, transeptu, korpusu nawowego, w absydzie. Są one smukłe, mają wewnętrzne dekoracje z laskowań kształtowanych w cegłach, są schodkowo spiętrzone. Stanowią główny element dekoracyjny elewacji kościoła poprzez kontrast z surową, czerwoną cegłą muru. Inne takie elementy to fryzy – pasy małych czworoliści kształtowanych w cegłach, tynkowanych na biało – i gzymsy (podokienny i koronujący) profilowane z cegieł. Podczas remontu w latach 20-tych w elewacje kościoła wmurowano łuski kilkudziesięciu pocisków artyleryjskich z I wojny światowej.
Wszystkie okna (zróżnicowane wielkością), prześwity dzwonne i otwory wejściowe są ostrołukowe, oprócz okien w przedsionkach zakrystii zamkniętych łukiem odcinkowym. Mniejsze okna zgrupowane są po trzy, na wzór triforium (np. w wieżach). Wszystkie duże otwory okienne mają wewnętrzne ceglane ramy w formie maswerków, u góry zakończone rozetami.
Wewnątrz nawa główna jest oddzielona od bocznych (dwukrotnie węższych) masywnymi, ośmiobocznymi filarami. Do krawędzi filarów przylegają smukłe laskowania z półkoliście profilowanych cegieł, będące przedłużeniem i wsparciem żeber sklepiennych. Żebra sklepień i filary pozostawiono w surowej cegle – dla kontrastu z otynkowaną pozostałą częścią kościoła. Posadzka wyłożona jest terakotą. Okna o ceglanych, maswerkowych podziałach i metalowej armaturze wypełniają figuralne oraz geometryczno-roślinne witraże. Od północy nad wejściem głównym do kościoła umieszczony jest balkon chóru muzycznego, o szerokości całego korpusu nawowego. W szerokości nawy głównej jest on wsparty trójłukową arkadą. Ma dębową, ażurową balustradę, z maswerkową dekoracją. Korpus, transept i prezbiterium nakrywają płasko rozwieszone sklepienia krzyżowo-żebrowe, a zakrystie, loże i kruchty – sklepienia kryształowe.
Wyposażenie kościoła dostosowano do jego stylu. Ołtarz główny wykonany jest w czarnym dębie, udekorowany kolumienkami, pinaklami, czołgankami, kwiatonami. Pięciokondygnacyjne i trójosiowe retabulum, zdecydowanie wertykalne, wysokością sięga niemalże sklepień. W nastawie trzy rzeźby, w polu środkowym obrazy Przemienienia Pańskiego i św. Wojciecha (malował Antoni Michalak). Po obu stronach ołtarza figury aniołów ze świecznikami w rękach. Podpory stołu ołtarzowego i ścianki podium dla lektora są ażurowe, przypominają ściany z maswerkowo rozwiązanymi otworami okiennymi. Ołtarze boczne, z jasnego dębu, podobne są do ołtarza głównego, tylko nieco niższe i oszczędniejsze w detalach. W lewym jest obraz Matki Boskiej Różańcowej w metalowej szacie, w prawym – obraz św. Leonarda, również w metalowej szacie.
Bogato rozwiązana jest ambona, wg projektu Wincentego Bogaczyka. Ośmioboczna, w snycersko opracowanych polach umieszczono płaskorzeźby czterech ewangelistów i św. Wincentego Ferreriusza. Wsparta na kolumience, ze schodkami o ażurowej balustradzie, podzielonej na rząd smukłych, wypełnionych maswerkiem otworów. Nakryta baldachimem z ozdobnymi szczytami i kilkumetrową iglicą. Do formy ambony nawiązuje chrzcielnica – również z baldachimem i bogato złoconym fryzem geometryczno-roślinnym. Do kompletu są jeszcze dwa konfesjonały, oszczędniejsze w formie i bogato rzeźbione ławki. Stacje Drogi Krzyżowej również wyrzeźbiła Zofia Trzcińska-Kamińska. Organy z 1929, wykończone drewnem dębowym, nawiązują do stylu ołtarza.
Neogotycki charakter ma też ogrodzenie wokół kościoła. Jego budowę (wg planów Dziekońskiego) przerwała I wojna światowa. Wykonano je dopiero w latach 1924 - 1927, głównie według projektu Tadeusza Zielińskiego i Maksymiliana Bystydzieńskiego. Wykonany z cegły i częściowo otynkowany mur osłonięty jest dwuspadowym daszkiem z dachówek, podzielony na przęsła. Dekoracyjny charakter ma jego część frontowa – tu każde przęsło przeprute jest ostrołukowym prześwitem osłoniętym kratą. Brama jest trójprzęsłowa, z wyższą i szerszą częścią środkową, przepruta ostrołukowymi, profilowanymi przejazdami.
Źródła:
-
Robert Wójcik, Kościoły Garbowa, Garbów 1997
-
Jerzy Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998