Dzisiejsza data:

Dawna cerkiew unicka – jedna z trzech zachowanych na Lubelszczyźnie typu „z dzwonnicą nad babińcem”.

          Pierwsza w tym miejscu świątynia pobudowana została w 2 połowie XVII wieku. Obecnie istniejąca pochodzi z 1707 roku. Świadczy o tym napis w języku ruskim na futrynie drzwi prowadzących do nawy: „Ten Boży dom zbudowany przez cieślę Nazara roku 1707 Miesiąca Maja 29 (4?) za staraniem Mnie niegodnego Teodora Bileckiego Prezbitera tego Kościoła Bożego ” (tłum.).

          W 1875 (apogeum prześladowań unitów przez carat) cerkiew unicką zamieniono na prawosławną. W 1912 została ona odnowiona, ale już w 1915 przestała spełniać swoją funkcję, bo ostatni prawosławny kapłan wyjechał do Rosji. Szczęśliwie ominął ją pożar wzniecony przez wycofujących się Kozaków, w którym spłonęła cała wieś. Kościół rzymskokatolicki przejął ją w 1919, w 1922 erygowano w Ortelu Królewskim (dziś to gmina Piszczac) samodzielną parafię Matki Boskiej Różańcowej. Ciekawostka – w maju 1939, w trakcie wizytacji, zmarł tu biskup Henryk Przeździecki.

          Ortelska świątynia jest drewniana, o konstrukcji zrębowej (z bali modrzewiowych zwęgłowanych w jaskółczy ogon), wzmocnionej lisicami, oszalowana. Zachowuje charakterystyczną dla cerkwi trójdzielność – składa się z prostokątnej, prawie kwadratowej nawy, węższego od niej prezbiterium, które przylega od wschodu (świątynia jest orientowana) i kruchty (dawny babiniec) od zachodu. Do prezbiterium dobudowana jest niższa od niego, prostokątna zakrystia. Nawa otwiera się na prezbiterium arkadą tęczy, o łuku koszowym. Na zachodniej ścianie nawy nadwieszony jest chór. Opiera się on na dwóch czworobocznych słupach o sfazowanych narożach, ma tralkową, wycinaną z desek balustradę, ozdobioną u dołu również wyciętym w drewnie lambrekinem. W nawie i prezbiterium strop jest z desek, płaski, w kruchcie – belkowy nagi. Podłoga jest również z desek, w prezbiterium o jeden stopień wyższa.

          Nad kruchtą wznosi się czworoboczna dzwonnica o unikalnym, podwójnym dachu nad pierwszą kondygnacją. Dolny, okapowy, wsparty na słupach tworzy podcień. Górny jest ozdobiony szerokim, drewnianym lambrekinem. Drugą kondygnację dzwonnicy, otwartą małymi, półkolistymi arkadami ozdabia bogata, wycinana z desek dekoracja. Całość przykryta jest czterospadowym daszkiem, nad którym góruje cebulasta kopułka. Dach nad nawą i prezbiterium jest czterospadowy, kryty gontem, ozdobiony drewnianym lambrekinem, zwieńczony również ośmioboczną wieżyczką o cebulastym hełmie.

         Świątynia z wieżą-dzwonnicą nadbudowaną na zrębie babińca, w dolnej części przylegającą do frontu nawy (jeden z typów drewnianych cerkwi na Lubelszczyźnie wg podziału Jana Góraka) to forma charakterystyczna dla XVII wieku. Zachowała się ona tylko właśnie w Ortelu Królewskim, pobliskich Kościeniewiczach (1682) i Jarczowie. Do tego jeszcze dwie pierwsze prezentują schemat kościołów tzw. grupy kraśnickiej. Mają one nawę i prezbiterium o jednakowej wysokości, przykryte wspólnym dachem z kalenicą na jednym poziomie. Taka konstrukcja dachu i jednocześnie nadbudowanie babińca powoduje przeniesienie punktu ciężkości z części wschodniej budynku (prezbiterium) na część zachodnią. To wzorzec łaciński, efekt latynizacji cerkwi unickiej.

          Barokowy, drewniany ołtarz główny z figurą Matki Boskiej pochodzi przełomu XVIII/XIX wieku, rokokowe ołtarze boczne z XVIII wieku. Przy kościele znajduje się stuletnia drewniana dzwonnica – przytwierdzona do drzewa i rosnąca razem z nim.

          Od 1994 prowadzone są intensywne prace konserwatorsko – restauratorskie, mające na celu przywrócenie pierwotnego stanu świątyni, jednego z najcenniejszych zabytków Lubelszczyzny. Dzięki nim można podziwiać piękno drewnianej konstrukcji, ukryte do niedawna pod warstwą olejnej (w środku białej) farby. Na łuku tęczowym ujawniły się również cenne, ikonograficzne malowidła z XVIII wieku, przykryte do tej pory współczesnymi aniołami adorującymi tablice dekalogu. Wysiłki parafii zostały uwieńczone w 2011 „Laurem Konserwatorskim” – nagrodą Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie.

 źródła:

  1. Helena Bielecka, Bożena Micewicz, Zarys dziejów Ortela Królewskiego i Książęcego (do 1939 r.) [w:] „Podlaski Kwartalnik Kulturalny”, R. 16 (2003), nr 3

  2. Jan Górak, Typy i formy drewnianej architektury sakralnej Lubelszczyzny [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1987, z. 3-4

  3. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 2. (powiat Biała Podlaska), Warszawa 2006

  4. Janusz Maraśkiewicz, Aneta Semeniuk, Drewniane budownictwo sakralne. Powiat Biała Podlaska, Lublin 2001

Grafika losowa