Dzisiejsza data:

To architektoniczna perełka – jedyna na Lubelszczyźnie budowla sakralna wzniesiona na planie ośmiokąta.

          Drewnianą cerkiew unicką w Paszenkach (dzisiaj gmina Jabłoń) wybudowano prawdopodobnie wkrótce po ustanowieniu fundacji w 1717. Fundatorem był Andrzej Firlej, kasztelan kamieniecki i rotmistrz królewski, ówczesny właściciel tych dóbr.

          Po kasacie unii w 1875 kolejna już w tym miejscu świątynia została zamieniona na cerkiew prawosławną, koniec końców – rozebrana. W 1894 proboszcz prawosławnej parafii z materiałów z niej uzyskanych (oraz z cerkwi unickiej z Radcza i kościoła z Łomaz) wybudował nową. Jak podkreśla Grzegorz Korpysz, autor monografii parafii – w powszechnym obiegu funkcjonuje błędna informacja, że kościół w Paszenkach to oryginalny, XVIII-wieczny zabytek, przebudowany pod koniec XIX wieku. 

          Charakterystyczna  bryła kościoła jest więc zasługą budowniczych XIX-wiecznych. Zachowuje ona właściwą cerkwiom trójdzielność: prezbiterium, nawa na rzucie ośmioboku (dominująca planie architektonicznym) i babiniec. W przedłużeniu babińca znajduje się wieża – w dolnej kondygnacji czworoboczna, w górnej przechodząca w ośmiobok. Wewnątrz kościoła – pozorna kopuła ośmiodzielna w nawie, z ciekawą więźbą dachową.

          Po ukazie tolerancyjnym w 1905 cerkiew przejęli katolicy (służyła jako kaplica), ale nabożeństwa odbywały się w niej rzadko. Wierni z Paszenek uczęszczali do kościoła w Wisznicach a jednocześnie byli zaangażowani w budowę nowej świątyni w pobliskim Jabłoniu. Własnej parafii doczekali się w 1930 roku. Kościół zyskał nowy ołtarz główny,  dobudowano zakrystię, zniknęły charakterystyczne dla cerkwi prawosławnych kopułki. W 1938 hrabia Tomasz Zamoyski z Jabłonia ufundował siedmiogłosową fisharmonię renomowanej firmy Estey.

          W 1941 kościół jeszcze raz przejęli prawosławni – Ukraińcy mający pozwolenie władz niemieckich. Został odzyskany przez katolików w 1943 w ciekawych – notabene – okolicznościach. Pułkownik SS, dowódca oddziału stacjonującego w Jabłoniu, którego przychylność zyskano zbiórką żywności, zgodził się wygonić popa. Najpierw zapytał, czy duchowny katolicki i prawosławny nie mogą się jakoś podzielić tak, żeby obaj mogli odprawiać msze. Odpowiedź była znamienna – „Polski i niemiecki ksiądz mogą odprawiać razem msze, ale polski i ruski to już nie”. No więc: „Ruski Chrystus nyks. Nie ma ruski Chrystus. Oddać klucze i uciekać”.    

          W 1965 przebudowano ołtarz główny i zamontowano w nim dwa nowe obrazy – Trójcy Świętej i Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Od 1978 służą one jako zasłony dla najcenniejszego, łaskami słynącego obrazu – Matki Boskiej Paszenkowskiej.

          Ta XVII-wieczna unicka ikona jest kopią słynnego obrazu Matki Boskiej Śnieżnej z rzymskiej bazyliki Matki Bożej Większej. Wykonana została temperą na desce (malarz nieznany). Maryja ubrana jest w czerwony płaszcz i niebiesko-granatową suknię ze srebrnymi rękawami. Na jej ręku dzieciątko Jezus w białej, długiej szacie. Ludowa tradycja podaje, że kiedy z Łomaz do Kalinki przewożono kościół z obrazem w środku, woły, które go ciągnęły, zatrzymały się w Paszenkach i za nic nie chciały ruszyć dalej a nawet poklękały. Uznano to za znak z nieba i wolę Matki Boskiej, że tu chce pozostać. W drugiej wersji była to kaplica przewożona z Kolana do Paszenek. Ludzie postanowili postawić ją tam, gdzie zatrzymają się woły. Z czasem rozwinął się kult obrazu – znakiem tego były sukienki i korony, jakie zyskała postać Maryi. Kult ten odświeżył w latach 70-tych XX wieku ówczesny proboszcz, ks. Henryk Ćwikliński. Zaczął też używać nazwy Matka Boska Paszenkowska. Obraz przeszedł konserwację (usunięto też korony i sukienkę), z powrotem został umieszczony w ołtarzu głównym.

          XVII-wiecznym zabytkiem jest też manierystyczna główka aniołka w ołtarzu bocznym. Z XVIII wieku pochodzą rzeźby św. Onufrego i anioła, z XIX wieku – ludowy krzyż procesyjny z rzeźbą Chrystusa, figurka Chrystusa Zmartwychwstałego, obraz Trójca Święta.  

          W 1996 rozpoczął się gruntowny remont świątyni, m.in. zmodyfikowano dach nad nawą (zyskał bardziej „kopulasty” wygląd) i nieznacznie hełm wieży. Wnętrze zostało wyłożone boazerią.

Bibliografia:

1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8, z. 14, Warszawa 1970

2. Grzegorz Korpysz, Parafia rzymskokatolicka Trójcy Świętej w Paszenkach w latach 1930-89, Lublin 2010  

Grafika losowa