Kościół pod wezwaniem św. Marii Magdaleny w Biłgoraju
Kościół pw. św. Marii Magdaleny początkowo znajdował się na terenie wsi Puszcza Solska
W 1954 roku została ona wcielona w granice Biłgoraja i dziś jest jego dzielnicą. Świątynia jest nierozerwalnie związana z szerzącym się tutaj od początku XVII wieku kultem św. Marii Magdaleny, zapoczątkowanym w 1603 roku, kiedy to po raz pierwszy objawiła się ona okolicznym, ubogim mieszkańcom. Rok później w miejscu cudu wybudowano drewnianą kapliczkę. Z tego okresu pochodzą też pierwsze wzmianki o Puszczy Solskiej.
W źródłach podaje się, że kaplicę ufundował kanclerz Jan Zamoyski, ale nie jest to informacja pewna. Tak samo jak ta, że w 1644 roku Tomasz Zamoyski sprowadził do Puszczy Solskiej franciszkanów i ufundował dla nich drewniany kościół i drewniany klasztor. Niemniej jednak ta nieścisłość nie wpływa w żaden sposób na wyjątkowość religijną opisywanego miejsca. Było ono bowiem pierwszą placówką katolicką na terenach, na których dotąd funkcjonowali głównie kalwini. A związany z nim kult, potęgowany następnymi objawieniami św. Marii Magdaleny, przyczynił się ostatecznie do wyparcia wyznania protestanckiego na rzecz katolicyzmu.
Świątynia, którą możemy podziwiać współcześnie, jest szóstą budowlą sakralną w tym miejscu. Pierwszy drewniany kościół w 1648 roku spalili Kozacy pod wodzą Bohdana Chmielnickiego, drugi i trzeci – Szwedzi w okresie potopu (w latach 1655 i 1702), a ostatni – z 1705 roku – spłonął od uderzenia pioruna w 1794 roku. Urzędujące wówczas na terenie Biłgoraja władze carskie nie zezwoliły na odbudowę świątyni. Dlatego za sprawą Aleksandra Zamoyskiego zdecydowano się na przebudowę jednego skrzydła klasztoru na kaplicę. Przekryto je wówczas nowym sklepieniem i dobudowano fronton z wieżyczką.
Warto wspomnieć, że rzeczony wyżej klasztor nie był tym pierwotnym budynkiem z połowy XVII wieku. W międzyczasie bowiem – około roku 1778 – Konstancja z Czartoryskich Zamoyska ufundowała nowy, murowany klasztor, który istnieje do dziś.
Dopiero w 1921 roku rozpoczęto budowę nowej, osobnej świątyni, którą zaprojektował architekt Jerzy Siennicki. Prace trwały do 1928 roku. W czasie II wojny światowej kościół uległ poważnym zniszczeniom, ale na przestrzeni lat 1947–1997 był wielokrotnie odrestaurowywany i udało się przywrócić jego pierwotną świetność.
W 2016 roku, w którym obchodzono 400-lecie objawień św. Marii Magdaleny, kościół w Biłgoraju został podniesiony do rangi sanktuarium, które stało się celem licznych pielgrzymek wiernych. Świadectwem tego są zgromadzone w świątyni wota dziękczynne za doznawane łaski i uzdrowienia.
Kościół pw. św. Marii Magdaleny posadowiony jest na wzniesieniu, dzięki czemu zdaje się górować nad całym Biłgorajem. Jest to budowla murowana, trzynawowa, z zewnątrz podparta przyporami. Nadano jej styl eklektyczny, w architekturze i bryle nawiązujący do renesansu, a w wystroju do baroku i rokoka. Od strony południowej znajduje się niższe prezbiterium, zamknięte półkolistą absydą, a obok niego – zakrystia. Od frontu budynek zwieńczony jest monumentalną, dwukondygnacyjną wieżą, nakrytą hełmem z krzyżem. Obecnie na wieży kościelnej znajdują się trzy dzwony, które umieszczono tam w 1973 roku. Jeden z nich konsekrowany był w 1955, a dwa pozostałe w 1967 roku. Ciekawą plastykę architektoniczną świątyni podkreślają różnorodne otwory okienne. Nawę główną doświetlają okna koliste, a nawy boczne – prostokątne, zwieńczone łukiem i wypełnione barwnymi witrażami.
Wnętrze kościoła przykuwa uwagę jasnością uwypukloną dzięki charakterystycznym, barokizującym złoceniom i piaskowej barwie bogatej dekoracji architektonicznej. Składają się na nią sklepienia ozdobione misternie wykonanymi stiukami na żebrach, belkowanie biegnące dookoła i udekorowane wolutami i liśćmi zwieńczenia pilastrów i podpór architektonicznych. Bazylikowy układ świątyni podkreślają arkady oddzielające nawę główną od naw bocznych.
Szczególną uwagę przyciąga ołtarz główny, wsparty na sześciu monumentalnych kolumnach z głowicami jońskimi. Znajduje się w nim słynący łaskami obraz św. Marii Magdaleny, pochodzący najprawdopodobniej z XVII wieku. Święta ubrana jest w srebrną sukienkę. Na jej kolanach spoczywa czaszka – symbol jej dawnego życia – a w dłoni trzyma ona krucyfiks – symbol nawrócenia. Widzimy tu również kwiat lilii będący symbolem odzyskanej czystości. Na ołtarzu głównym znajduje się również wizerunek Matki Bożej Różańcowej z XX wieku.
W nawach bocznych umieszczone zostały dwa ołtarze – Matki Bożej po prawej stronie i św. Antoniego Padewskiego po lewej. Do cennych zabytków świątyni należą liczne obrazy późnobarokowe z XVIII wieku, oprawione w złote, rokokowe ramy. Przedstawione są na nich wizerunki: św. Antoniego Padewskiego, Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej, Matki Bożej Kodeńskiej, św. Mikołaja, św. Franciszka z Asyżu i św. Floriana. Oprócz tego na uwagę zasługuje ludowa rzeźba Chrystusa Frasobliwego z 1. połowy XIX wieku i dwie płaskorzeźby przedstawiające barokową Pietę i ludowy wizerunek patronki kościoła. Na ciekawe wyposażenie kościoła składają się również: zabytkowa chrzcielnica i przedmioty liturgiczne z XVIII wieku oraz XX-wieczne, 19-głosowe organy na chórze.
Mistycyzmu nadają wnętrzu wspomniane wyżej witraże. Przedstawiają one Boga Ojca podtrzymującego ukrzyżowanego Jezusa, Zesłanie Ducha Świętego, św. Jadwigę, Jezusa w Ogrodzie Oliwnym, koronację Matki Bożej, św. Franciszka i św. Marię Magdalenę.
Świątynia wchodzi w skład zespołu kościelnego Puszczy Solskiej. Oprócz niej przynależy do niego kapliczka św. Marii Magdaleny wybudowana w 1794 roku, po spłonięciu ostatniego drewnianego kościoła, na jego miejscu. Znajduje się w niej barokowy ołtarz z pochodzącym z 1792 roku wizerunkiem patronki parafii i dwiema rzeźbami przedstawiającymi biskupów. Stoi tu również kamienna studnia z piaskowca z cudownym źródłem. Na ścianach wiszą dwa czteropolowe obrazy, ukazujące legendy i cuda związane z tym miejscem. Sufit zdobi faseta. Kaplica jest murowana z cegły i otynkowana. Posadowiona na planie kwadratu z trójbocznym zamknięciem od wschodu i pokryta dwuspadowym dachem z wieżyczką z sygnaturką. Z zewnątrz ujęta pilastrami i zwieńczona trójkątnym szczytem.
W skład kompleksu wchodzi również dawny klasztor franciszkanów, którzy swoją działalność prowadzili tu do 1864 roku, czyli do momentu kasaty zakonu. Jest to murowany budynek z cegły, otynkowany, dwukondygnacyjny, założony na planie w kształcie litery L. Prowadzi do niego portal z dwiema kolumnami i tympanonem. Nad nim wznosi się monumentalny szczyt, przykuwający uwagę dekoracyjnymi spływami i herbem Jelita rodu Zamoyskich. Fasada budynku jest dodatkowo ozdobiona niszami, w których umieszczono rzeźby. Wnętrza klasztoru przekryte są sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi i kolebkowymi z lunetami, poza częścią, w której w XVIII wieku wydzielono świątynię; tam znajduje się sufit za fasetą.
Do zespołu zabudowań należy także dzwonnica z 2. połowy XVIII wieku. Obecnie stoi ona poza terenem okalającego kościół cmentarza. Zwieńcza ją trójkątny szczyt z rokokową, kamienną rzeźbą Matki Bożej Niepokalanie Poczętej. Jej rysunek architektoniczny tworzą dwa podłużne otwory, w których niegdyś wisiały dzwony.
źródła:
Z dziejów sanktuarium św. Marii Magdaleny w Biłgoraju - Biłgoraj 2006
Dzieje Biłgoraja – Jerzy Markiewicz, Ryszard Szczygieł, Wiesław Śladowski; Lublin 1985
