Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Żdżannem

           Pierwsze wzmianki na temat cerkwi św. Dymitra w Żdżannem pochodzą z 1459. Od 1602 (po wprowadzeniu unii na tym terenie) do 1875 należała ona do kościoła greckokatolickiego, później do prawosławnego. Drewniany budynek spłonął w 1779, w to miejsce w latach 1795 – 1806, z fundacji Katarzyny z Bonieckich Kwaśniewskiej wybudowano murowany (według Katalogu Zabytków… powstał on jako kościół a dopiero potem zamieniono go na unicką cerkiew). W 1919 został rekoncyliowany, erygowano wtedy w Żdżannem parafię rzymskokatolicką. Podczas II wojny światowej (1941 – 1944) służył jako cerkiew prawosławna, nabożeństwa katolickie odprawiano wtedy w kaplicy cmentarnej.

           Kościół jest późnobarokowy, orientowany, murowany z cegły i otynkowany. W rzucie salowy, z półkoliście zamkniętą częścią prezbiterialną. Od południa przylega do niej kwadratowa zakrystia. Fasada jest trójosiowa, rozczłonkowana pilastrami toskańskimi. Jej szczyt ujęty parami pilastrów i po bokach spływami wolutowymi, zwieńczony trójkątnie. Naroża fasady podparte są masywnymi, skośnymi skarpami, pochodzącymi zapewne z około połowy XIX wieku. Elewacje boczne są gładkie, bez podziałów. Wszystkie elewacje obiega wokół wydatnie profilowany gzyms wieńczący. Korpus nakrywa dwuspadowy dach kryty blachą (zakończony półstożkiem nad częścią prezbiterialną), zakrystię także daszek dwuspadowy. Okna i analogiczne do nich wnęki w bocznych partiach fasady zamknięte są odcinkowo.

           Wewnątrz kościół nakryty jest płaskim stropem. Drewniany chór muzyczny jest nowszy. Wyposażenie w większości współczesne, w jedynym ołtarzu znajdują się cztery, zmienne obrazy: Serca Pana Jezusa, św. Józefa, spotkania zmartwychwstałego Pana Jezusa z Magdaleną, św. Michała. Zabytkowy jest między innymi obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (XIX wiek) oraz dwa ornaty z XVIII - XIX wieku. Drewniana chrzcielnica pochodzi z 1932, na chórze muzycznym jest fisharmonia.

            W kościele, po prawej stronie umieszczony jest piaskowcowy nagrobek Katarzyny z Bonieckich primo voto Suchodolskiej, secundo voto Kwaśniewskiej (zm. 1808), z łacińską inskrypcją. Ma on charakter późnobarokowy, częściowo jest uszkodzony (skuty herb, zapewne Bończa i popiersie pocięte szablami – według podania zrobili to Kozacy w czasie kasaty unii). Na elewacji zewnętrznej znajduje się kamienne epitafium Antoniego Konstantego Smorczewskiego (zm. 1822) – w kształcie rokokowego kartusza, z herbem Rawicz.

           Obok kościoła stoi drewniana, kwadratowa dzwonnica z XIX wieku, o konstrukcji słupowej, w dole oszalowana, z arkadowymi przeźroczami w górnej kondygnacji. Nakryta jest namiotowym, dzwonowatym daszkiem, krytym blachą.

            Klasycystyczna plebania pochodzi z przełomu XVIII/XIX wieku. Była kilkakrotnie restaurowana. Jest murowana z cegły i otynkowana, parterowa, trzyosiowa, frontem zwrócona na północ. Ma rzut prostokąta, z czterokolumnowym portykiem od frontu na osi i nowszą sionką od tyłu. Prostokątne okna mają obramienia z szerokimi gzymsami pod- i nadokiennymi, wspartymi na prostych konsolkach. Dach jest czterospadowy, kryty blachą. Wnętrze dwutraktowe, z sienią na osi, kryte sufitami.

źródła:

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, z. 8 – powiat krasnostawski, Warszawa 1960

A. Wawryniuk, Gmina Siennica Różana, powiat krasnostawski. Historia, geografia, gospodarka, polityka, Chełm – Siennica Różana 2013

J. Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998