Kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej w Podhorcach
Pierwsza wzmianka o cerkwi prawosławnej w Podhorcach pochodzi z 1533, świątynia była notowana przez cały XVI wiek. W 1761 istniała tu drewniana, unicka cerkiew parafialna Opieki NMP. W 1875 zamieniono ją na prawosławną, stanowiła filię parafii w Typinie. W 1917 przejął ją kościół rzymskokatolicki. Parafię erygowano w 1919, rok później świątynia spłonęła.
Obecny kościół został wzniesiony w latach 1921 - 1926. Za jego autora uznaje się inż. Kazimierza Prokulskiego, jednak według ustaleń D. Kawałko był nim inż. architekt Andrzej Gruchalski, którego projekt w 1924 zatwierdziło Ministerstwo Robót Publicznych. Podczas II wojny światowej kościół zamieniono na magazyn zboża. W latach 1964 - 1965 wybudowano obok murowaną dzwonnicę dostosowaną stylem do architektury kościoła.
Kościół jest usytuowany na osi północ – południe, murowany z cegły i otynkowany, neobarokowy. Korpus jest trójnawowy (pseudobazylikowy), z transeptem o ramionach nieznacznie wystających poza elewacje naw bocznych. Po obu stronach trójbocznie zamkniętego prezbiterium (równego szerokością nawie głównej) znajdują się zakrystie.
Elewacje, posadowione na wysokim cokole, zdobione są gzymsami, pilastrami, lizenami, blendami. Dwuwieżową fasadę poprzedza portyk z czterech kolumn toskańskich, ustawionych parami. Wieńczy go trójkątny, ogzymsowany szczyt. Szczyt fasady ujęty jest w wolutowe spływy. Dachy nad korpusem nawowym, wschodnią zakrystią i portykiem są dwuspadowe, nad transeptem, prezbiterium i zakrystią zachodnią trójpołaciowe. Wieże nakrywają neobarokowe hełmy z latarniami.
Wewnątrz kościół nakrywa sklepienie krzyżowe na gurtach, w transepcie typu gwiaździstego, w prezbiterium – żaglastego. W zakrystiach i kruchcie są płaskie stropy. Ściany dzielone są pilastrami, na które spływają gurty sklepienne. Prezbiterium otwarte jest na nawę półkolistym łukiem tęczowym, nawy boczne otwarte do nawy głównej półkolistymi arkadami, wspartymi na opilastrowanych filarach.
W nowym, murowanym ołtarzu głównym według projektu Andrzeja Krzyżanowskiego znajduje się współczesny obraz Matki Bożej Częstochowskiej i późnobarokowe (1. połowa XVIII wieku), gipsowe i polichromowane rzeźby czterech ewangelistów. Ze zdobiących wcześniej ołtarz figurek czterech aniołków, pochodzących z tego samego czasu, pozostałą jedna (u stóp św. Mateusza). W prawej nawie bocznej znajduje się drewniane, barokowe retabulum ołtarzyka (XVIII wiek) z nieco młodszym obrazem Matki Bożej Niepokalanie Poczętej (pochodzącym prawdopodobnie z poprzedniej świątyni). Na drzwiczkach widnieje malowana postać Chrystusa Zmartwychwstałego. Po bokach retabulum stoją dwie drewniane, barokowe rzeźby biskupów (1. połowa XVIII wieku).
Ambona została przekształcona. Baldachim ma późnobarokowy (około połowy XVIII wieku), ażurowy, z rzeźbami trzech niewiast (symbolizującymi wiarę, nadzieję i miłość) oraz postacią siedzącego anioła w zwieńczeniu. Korpus jest być może późniejszy, bez dekoracji, na zaplecku ma nałożony ornament rokokowy i takież uszaki. Prospekt organowy jest późnobarokowy (1. połowa XVIII wieku), z rzeźbami aniołów i dwóch świętych. W kościele znajduje się także barokowa rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego (2. połowa XVIII wieku), o charakterze ludowym i późnobarokowy krucyfiks (XVIII wiek).
Do zabytkowych sprzętów liturgicznych należy rokokowa monstrancja (1. połowa XIX wieku); dwa kielichy z rokokowymi stopami z 2. połowy XVIII wieku; metalowe krzyże ołtarzowe z postacią Chrystusa i czterech ewangelistów na ramionach: jeden z końca XVII wieku, drugi regencyjny (2. ćwierć XVIII wieku); cynowe lichtarze późnobarokowe i mosiężne klasycystyczne.
Wraz z kościołem wybudowana została plebania – w typie podmiejskiej willi, z mansardowym poddaszem i centralną wnęką.
W Podhorcach znajduje się także murowana figura przydrożna z 1906, w kształcie słupa zwieńczonego krzyżem. W niszy umieszczona jest kamienna rzeźba Chrystusa Frasobliwego, zapewne wcześniejsza.
źródła:
-
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T.VIII, z. 17 – Tomaszów Lubelski i okolice, Warszawa 1982
-
D. Kawałko, Zespół kościelny w Podhorcach, „Biuletyn Muzeum Diecezjalnego w Zamościu”, nr 3 (1999/2000)
-
J. Niedźwiedź, Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość 2003