Kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła w Łaszczowie

           Pierwotna parafia rzymskokatolicka została założona w 1397 we wsi Małoniż przez dziedzica Andrzeja Morawę. Do Łaszczowa przeniesiono ją najprawdopodobniej wraz z lokacją miasta (1549). Drewniany kościół był wzmiankowany w 1603, według wizytacji z 1726 i 1742 miał plan krzyża. Prawdopodobnie pod koniec XVI wieku lub na początku XVII wieku zamieniono go na zbór (Łaszczów był silnym ośrodkiem kalwinizmu, znajdowała się tu drukarnia kalwińska).Ten w 1628 był już zniszczony, prawdopodobnie wystawiono wtedy nowy (istniał on jeszcze w 1638).

            Obecny kościół został wzniesiony w latach 1749 – 1754 z fundacji Franciszka Salezego Potockiego, krajczego koronnego oraz jego żony Anny. Do 1773 administrowali nim jezuici. Został rozbudowany w 1890 i 1902, uszkodzony w 1915 podczas działań wojennych. Odnawiano go w 1929, w latach 1953 – 1954 i na zewnątrz w 1974.

             Kościół jest położony przy południowej pierzei rynku, murowany z cegły i otynkowany, prezbiterium zwrócony na południe. Pierwotnie był barokowy. Nawa główna jest prostokątna (przedłużona w 1890), poprzedzający ją przedsionek pochodzi z 1902. Niższe nawy boczne dobudowano współcześnie. Węższe i niższe od nawy głównej prezbiterium ma zamknięcie trójboczne. Od wschodu przylega do niego zakrystia pierwotna, od zachodu dobudowana wraz z przedsionkiem. Pod prezbiterium znajduje się krypta.

            Na zewnątrz południowe narożniki nawy są zaokrąglone, ściany dzielone pilastrami, które podtrzymują wydatny gzyms wieńczący. Fasada (w kształcie portyku z niepełnych kolumn, wtopionych w elewację i z trójkątnym szczytem) oraz okna zostały przekształcone w 1890. Dachy są dwuspadowe, nad prezbiterium niższy, wielospadowy, kryte blachą. Nad nawą wznosi się wieżyczka na sygnaturkę ze strzelistym, ostrosłupowym hełmem, przekształcona w 1952 (dawniej nakryta była cebulastą kopułką).

            Wewnątrz południowe narożniki nawy głównej są ścięte, ściany rozczłonkowane pilastrami podtrzymującymi odcinki belkowania. W prezbiterium przełamują się one na narożnikach, w nawie są zdwojone. Nawę główną i prezbiterium nakrywa sklepienie kolebkowe z lunetami, pozostałe części sufity.

             Ołtarz główny, dwa boczne, ambona i chrzcielnica pochodzą z 1902. W ołtarzu głównym jest obraz Ukrzyżowania z Matką Boską i św. Janem Ewangelistą (2. połowa XVIII wieku), w ołtarzu bocznym obraz św. Mikołaja o charakterze późnobarokowym, mocno przemalowany. W kościele znajduje się także późnobarokowy obraz NMP Niepokalanie Poczętej (XVIII wiek), obraz Chrystus na krzyżu zapewne z XVIII wieku oraz obraz św. Wojciecha z 1. połowy XIX wieku, w klasycyzującej ramie.

            Na wyposażeniu jest regencyjna monstrancja (około 1730 – 1740) z herbem Prawdzic, ofiarowana przez biskupa Józefa Łaszcza, sufragana chełmskiego; późnobarokowa (1788), gładka puszka; kielich klasycystyczny (1798) – z napisem Eleonora i datą na odwrocie stopy oraz późnobarokowy (XVIII wiek), gładki; szaty liturgiczne z XVIII - XIX wieku (zielony ornat z późnobarokowej tkaniny, dalmatyka, welum i bursa) oraz mosiężne lichtarze z XVIII – XIX wieku.

            Cmentarz przykościelny otoczony jest ceglanym i otynkowanym murem, prawdopodobnie z 1867, od wewnątrz ożywionym wnękami o łuku odcinkowym. Murowana z cegły i otynkowana dzwonnica pochodzi prawdopodobnie z tego samego czasu. Jest ona parawanowa, trójarkadowa, z trójkątnym szczytem.

źródła:

Katalog zabytków sztuki w Polsce, T.VIII, z. 17 - Tomaszów Lubelski i okolice, Warszawa 1982

J. Frykowski, E. Niedźwiedź, J. Niedźwiedź, Dzieje miejscowości gminy Łaszczów – powiat tomaszowski, Łaszczów – Zamość 2004