Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Zubowicach

Wieś była wzmiankowana w 1483.

            Według tradycji greckokatolicka cerkiew parafialna Michała Archanioła (obecny kościół) została wzniesiona w XVII wieku. Prawdopodobnie pochodzi ona jednak z XVIII wieku (może z 1777 – taka data jest wycięta na nadprożu drzwi w dzwonnicy), być może była drugą z kolei w Zubowicach. W 1874 zamieniono ją na prawosławną. W 1918 została rekoncyliowana na kościół rzymskokatolicki, od 1938 parafialny. Remont przeprowadzono między innymi w 1951 (ten był związany z przekształceniami budynku).

Kościół usytuowany jest w środku wsi, otoczony starymi lipami. Orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej. Składa się z kwadratowych: prezbiterium, nawy i babińca. Nawa jest szersza i wyższa, prezbiterium zamknięte trójbocznie. W jego zamknięciu pierwotnie mieściła się, wydzielona ścianką, niewielka zakrystia W 1951 dobudowano do północnej elewacji prezbiterium nową zakrystię. Nawa na zewnątrz i wewnątrz wzmocniona jest lisicami.

Babiniec (nieco niższy od nawy, lecz znacznie wyższy od prezbiterium) w 1951 został przedzielony belkowym stropem na dwie kondygnacje, w górnej znajduje się chór muzyczny otwarty na nawę arkadą. Wszystkie trzy części nakryte są ośmiopołaciowymi kopułami na wysokich, ośmiobocznych tamburach z pendentywami. Kopuły zwieńczone są blaszanymi pseudolatarniami z cebulastymi hełmami.

Na zewnątrz budynek obiega wokół wydatne zadaszenie wsparte na występujących, profilowanych belkach zrębu (rysiach). Ściany oszalowane są pionowo deskami, z listwowaniem (pierwotnie ponad zadaszeniem były pobite gontem). Nawa wzmocniona jest na zewnątrz i wewnątrz lisicami. Otwory drzwiowe są prostokątne, do zakrystii prowadzą klepkowe drzwi z klasycystyczną klamką. Okna w nawie i przedsionku są prostokątne, w prezbiterium, tamburze nawy oraz w babińcu od zachodu – koliste. Kopuły, zadaszenia i pendentywy kryte są blachą (dawniej gontem).

W widoku zewnętrznym poszczególne części cerkwi są zróżnicowane zarówno w wysokości, jak i ukształtowaniu form – nadaje to budynkowi malowniczości. Jak pisze J. Górak – jest on nieco zbliżony w formie do cerkwi w Hrebennem, nie ma jednak ani tak dobranych proporcji poszczególnych części, ani tak znaczącego akcentu wysokościowego.

Ołtarz główny z bramkami i dwa boczne są XIX-wieczne, mają charakter klasycystyczny. Do zabytkowego wyposażenia należą też dwa kielichy: jeden barokowy, sprzed połowy XVII wieku, drugi gładki, miedziany, z XVIII wieku.

Dzwonnica usytuowana w południowo-zachodniej części cmentarza przycerkiewnego została wzniesiona w 1777. Jest drewniana, o konstrukcji słupowo-ramowej, z podwaliną położoną wprost na ziemi. W planie czworoboczna, o trzech kondygnacjach. Konstrukcja dolnej kondygnacji wypełniona jest zrębem, wtórnie oszalowana deskami, otoczona wydatnym zadaszeniem (obitym blachą), które wspiera się na słupach z zastrzałami. Obie górne kondygnacje, oszalowane deskami, rozdzielone są profilowanym gzymsem. W najwyższej znajdują się otwory dzwonne – pierwotnie bliźnie, zamknięte półkoliście, przekształcone na prostokątne, przesłonięte drewnianymi żaluzjami. Dzwonnica nakryta jest namiotowym dachem z profilowanym okapem, dawniej krytym gontem, obecnie blachą.

źródła:

1. J. Górak, Dawne cerkwie drewniane w województwie zamojskim, Zamość 1984

2. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T.VIII, z. 17 – Tomaszów Lubelski i okolice, Warszawa 1982