Dzisiejsza data:

Kościół pod wezwaniem Zesłania Ducha Świętego w Chłopiatynie

Obecny kościół w Chłopiatynie (filia parafii Żniatyn) to dawna cerkiew greckokatolicka. Wieś była wzmiankowana w 1493, data erekcji pierwszej cerkwi jest nieznana 

zobacz prezentację ...

            Obecną świątynię wzniesiono w 1863, z zachowaniem tradycji dawnego budownictwa cerkiewnego. Około 1875 została zamieniona na prawosławną, remontowana w 1924, po II wojnie światowej przejęta przez kościół rzymskokatolicki.

Położona jest pośrodku wsi, otoczona wieńcem drzew. Jest orientowana, drewniana o konstrukcji zrębowej, zwęgłowana na rybi ogon, na zewnątrz częściowo oszalowana. Wysokie, ceglane podmurowanie pochodzi z późniejszego okresu. Budynek jest trójdzielny. Zbliżone do kwadratu prezbiterium zamknięte jest trójbocznie, kwadratowa nawa dłuższa i szersza, babiniec węższy (szerokości prezbiterium), także kwadratowy. Przy prezbiterium od północy znajduje się zakrystia.

Na równej wysokości zrębach babińca, nawy i prezbiterium osadzone są wysokie, ośmioboczne tambury (połączone ze sobą) na pendentywach. Nakryte są one ośmiopołaciowymi kopułami, które zwieńczone są dużymi latarniami w formie barokizujących sygnaturek (z prześwitami i baniastymi hełmami). Nieco wyższa i o bardziej dzwonowatym kształcie kopuła nad nawą podkreśla centralność jej usytuowania.

Cerkiew w dolnej części obiega dookoła wydatne zadaszenie wsparte na profilowanych rysiach (wystających belkach zrębu), przerywane na długości ściany frontowej. Powyżej ściany budynku są oszalowane pionowo. Skromniejsze zadaszenia oddzielają zręby poszczególnych części korpusu od tamburów kopuł.

Całą szerokość ściany frontowej, ponad wejściem zajmuje balkon wsparty na wysuniętych, profilowanych kroksztynach w formie rysi. Ma on ażurową barierkę z desek przysłoniętych wąskim daszkiem okapowym. Osłonięty jest dwuspadowym daszkiem wspartym na słupach, z trójkątnym szczytem. W wejściu frontowym znajdują się klepkowe drzwi współczesne cerkwi. Na nadprożu oraz na jednej z belek wschodniej ściany prezbiterium widnieją daty wzniesienia cerkwi i napisy fundacyjne cyrylicą.

Kopuły, pulpitowy dach nad zakrystią, daszki okapowe oraz daszek nad balkonem pokryte są gontem (przywróconym po ostatnim remoncie z lat 2008 - 2009), sygnaturki blachą.

Wewnątrz kopuły są nakryte ośmiopolowymi, pozornymi sklepieniami, zakrystia stropem. Ściany pokrywa polichromia o charakterze rokokowo-ludowym, wykonana po 1864, o motywach architektoniczno-ornamentalnych i z przedstawieniami figuralnymi, między innymi Matki Boskiej Dobrej Opieki oraz czterech ewangelistów.

Zachowało się wyposażenie pochodzące z okresu budowy cerkwi, o charakterze późnobarokowym: pełny ikonostas z licznymi ikonami w większości z tego samego czasu lub nieco późniejszymi, ołtarz główny, tabernakulum z rzeźbami aniołów oraz ołtarze boczne. W ołtarzu głównym znajduje się ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem, w sukienkach. W ołtarzu bocznym prawym ikona Chrystusa Pantokratora, w lewym św. Mikołaja. Wszystkie trzy (mocno przemalowane) pochodzą być może z końca XVIII wieku.

Do zabytkowego wyposażenia należy także między innymi XIX-wieczny feretron o charakterze barokowym, z obrazami Zesłania Ducha Św. i Zaśnięcia Matki Boskiej z tego samego czasu; drewniany pająk o charakterze barokowym (zapewne z XIX wieku); mszał z XVIII/XIX wieku pisany cyrylicą, w skórzanej oprawie z metalowymi plakietkami Chrystusa na krzyżu i czterech ewangelistów.

Jak pisze J. Górak, cerkiew w Chłopiatynie jest pierwszą z grupy cerkwi trzykopułowych na Zamojszczyźnie, charakteryzujących się tendencją do zrównywania wysokości zrębów i kopuł wszystkich trzech części korpusu oraz rozbudowy zewnętrznej w postaci balkonów lub galerii umieszczonych przed ścianą frontową. Piękna forma budynku charakteryzuje się doskonale dobrymi proporcjami poszczególnych elementów i bogatym zdobnictwem architektonicznym. Krzywizny kopuł – przy nasadach, nad tamburami wysunięte nad gzyms zewnętrzny – przybierają charakterystyczne sylwety dzwonów. Cerkiew chłopiatyńska jest dziełem majstra ciesielskiego o wielkim talencie i wieloletnim doświadczeniu, zapewne specjalisty od budownictwa cerkiewnego.

źródła:

  1. J. Górak, Dawne cerkwie drewniane w województwie zamojskim, Zamość 1984

  2. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII – woj. lubelskie, z. 6 – powiat hrubieszowski, Warszawa 1964

Grafika losowa