Dawne kramy i jatki żydowskie we Włodawie

(tzw. Czworobok)

           Niegdyś pośrodku rynku we Włodawie znajdował się ratusz (był on wzmiankowany w końcu XVII wieku), przy nim zapewne zgrupowane były kramy i jatki, początkowo drewniane. Po 1766, w związku z regulacją miasta zainicjowaną przez Jerzego Flemminga, a kontynuowaną przez Czartoryskich, przystąpiono do budowy zespołu kramów i jatek murowanych. Wymienione były one jako istniejące w 1773, w 1786 wzmiankowany był „Czworobok”. W ciągu XIX i XX wieku budowla ta wielokrotnie ulegała przeróbkom i uzupełnieniom, między innymi nad częścią kramów nadbudowano drugą kondygnację mieszkalną.

            Jest ona późnobarokowa, murowana z cegły i otynkowana. Ma rzut kwadratu, zgrupowana jest wokół obszernego wewnętrznego dziedzińca. Na osi wschód - zachód znajdują się dwie przejazdowe bramy. „Czworobok” pierwotnie był parterowy, jedno- i częściowo dwutraktowy, z dwiema piętrowymi kamieniczkami pośrodku skrzydła zachodniego. Obecnie nie jest jednolity, ma wiele nowszych, piętrowych nadbudówek oraz parterowych przybudówek w trakcie tylnym. Parter podzielony jest na ciąg jednakowych pomieszczeń sklepionych kolebkowo z lunetami. W węższym trakcie tylnym skrzydła zachodniego sklepienia są analogiczne, w skrzydle wschodnim stropy (zapewne późniejsze).

            Elewacje mają podziały ramowo-pilastrowe, narożniki są ścięte i ujęte lizeno-pilastrami (z wyjątkiem przerobionego narożnika południowo-wschodniego). Okna i otwory wejściowe w większości są prostokątne, niektóre przerabiane, zamknięte segmentowo. Gzymsy wieńczące są profilowane. Dachy dwuspadowe, przerabiane, kryte niejednolicie.

            Dwie piętrowe kamieniczki w skrzydle zachodnim zwieńczone są od frontu i tyłu ogzymsowanymi, trójkątnymi szczytami z okulusami. Południowa jest jednoosiowa, dwutraktowa, a północna dwuosiowa i trzytraktowa. Ich ściany boczne od strony przejazdu na dziedziniec połączone są w przyziemiu dwoma łukami oporowymi.

            Bramy mają wykrój zamknięty łukiem odcinkowym. Po bokach ujęte są parami pilastrów, zwieńczone opilastrowanymi szczytami ze spływami i półkoliście wygiętym gzymsem. W szczytach są przeźrocza zamknięte łukiem nadwieszonym Nad bramą zachodnią zachował się blaszany wietrznik w formie jeźdźca z wyciągniętą szablą.

źródła

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII – woj. lubelskie, z. 18 - powiat włodawski, Warszawa 1975