Budynek dawnej austerii w Białej Podlaskiej

            W północno-wschodnim narożniku rynku (Plac Wolności) stoi budynek dawnej austerii, wzniesiony przed 1777 według projektu architekta Macieja Tadeusza Jakimowicza. Jest to najstarszy budynek w rynku, jedyny zrealizowany element nowej zabudowy, która była planowana przy regulacji placu. Pierzeja północna miała być symetryczna – z dwiema narożnymi austeriami i czterema murowanymi domami pomiędzy nimi. Plany te przerwał upadek Rzeczypospolitej i rodu bialskich Radziwiłłów.

            Pierwotnie budynek austerii był parterowy, z bramą przejazdową na osi do stajni i wozowni, zwieńczoną łukiem. Nad bramą umieszczono facjatę, a po jej obu stronach lukarny w dachu łamanym, polskim. Wszystkie pomieszczenia miały sklepienia krzyżowe. Z lewej strony bramy wchodziło się do kuchni z szynkiem i pomieszczeń gospodarczych, z prawej – do stacji zajezdnej. Trzy pokoje gościnne mieściły się także w facjacie. Z dziedzińca był dostęp do stajni i wozowni.

            W późniejszym okresie karczma została gruntownie przebudowana, między innymi przed 1830 nadbudowano piętro i zmieniono kształt dachu. Przed 1847 do elewacji tylnej dobudowano skrzydła (budynek zyskał kształt zbliżony do litery C), zwężono stajnię i wydłużono wzdłuż granicy działki wozownię, tworząc niejako dwie oficyny austerii. Zaczęła ona wtedy pełnić funkcję urzędu powiatowego. Później urządzono w niej mieszkania, obecnie jest to budynek mieszkalno – usługowy.

            Dawna austeria jest murowana i otynkowana. Ma plan prostokąta, z półkoliście zakończoną bramą przejazdową na osi i dwiema prostokątnymi przybudówkami na skrajnych osiach tylnej elewacji. Elewacja frontowa jest siedmio-, boczna czteroosiowa. Kondygnację dolną oddziela gzyms kordonowy, górną obiega gzyms wieńczący. Budynek nakrywa dach łamany, kryty blachą. Układ wnętrz pierwotnie był dwutraktowy, został przekształcony. W piwnicach częściowo zachowały się sklepienia krzyżowe.

źródła:

1. S. Jadczak, Biała Podlaska. Dzieje miasta i jego zabytki, Lublin 1993

2. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 2 – powiat Biała Podlaska, Warszawa 2006

3. R. Soszyński, Parafia św. Anny w Białej Podlaskiej, opr. W. Kononow, Biała Podlaska 2007