Dwór w Niedrzwicy Dużej
Dwór w Niedrzwicy Dużej został wybudowany na przełomie XVIII/XIX wieku dla Józefa Aleksandra Dłuskiego i jego żony Marianny z Kownackich.
Według M. Gałeckiej prawdopodobnie w tym miejscu była wcześniej jakaś siedziba poprzednich właścicieli, ale brak jest przekazów archiwalnych na ten temat. Według innych źródeł w XVI wieku stał tu kasztel, który pełnił funkcje rycerskiej siedziby obronnej, a jego właścicielem w 1600 był Jan Niedrzwicki. Dobra Niedrzwica Duża były własnością Dłuskich do 1873 roku. Obecnie dawny dwór jest niezamieszkały, w stanie zaawansowanego zniszczenia.
Dawny dwór z parkiem i ogrodem usytuowany jest na krawędzi doliny rzeki Nędznicy, po jej wschodniej stronie. W bezpośrednim otoczeniu założenia położone są stawy: od zachodu - umiejscowione pomiędzy dworem a rzeką (kiedyś miały charakter użytkowy, obecnie są zarośnięte) oraz trzy małe stawy po południowej stronie dworu, o znaczeniu przede wszystkim krajobrazowym. Te drugie oddzielają zespół od drogi, poza którą znajdują się pozostałości folwarku. W XIX wieku (według jedynego zachowanego planu posiadłości) w centrum usytuowany był dwór, składający się z kilku przylegających do siebie budynków i cylindrycznej wieży. Droga do dworu kończyła się owalnym gazonem. Część parku była kwaterowa, zaś część miała charakter swobodny. Folwark stanowiło kilka budynków ulokowanych w regularnym czworoboku.
Z dawnych budynków dworskich do dziś zachowała się dwukondygnacyjna wieża (z kopulasto sklepioną piwnicą) i dwukondygnacyjny budynek mieszkalny (z piwnicą sklepioną kolebkowo). Zostały one wzniesione na fundamentach i z wykorzystaniem części ścian wcześniejszego budynku. Aktualnie przestrzeń pomiędzy nimi wypełnia prowizoryczna zabudowa, wzniesiona z wykorzystaniem wcześniejszych murów. Całość stanowiła kiedyś budowlę w typie romantycznego pałacu z rotundą w narożu (element ten stosowany był w założeniach pałacowych i dworskich w okresie od przełomu XVIII/XIX wieku, za jego twórcę uznaje się Chrystiana Piotra Aignera).
Część mieszkalna jest zniekształcona współczesną rozbudową i zrujnowana. Jest to niewielka, piętrowa budowla. Ma rzut zbliżony do kwadratu, jest zryzalitowana po obu stronach narożnika północno-wschodniego. Narożnik, ścięty pod kątem 45°, poprzedzony jest parterowym, trójbocznym przedsionkiem, ponad którym znajdował się niewielki taras. Ściany przedsionka przeprute są dwoma otworami okiennymi i otworem wejściowym. Elewacje obiektu są na parterze boniowane, w narożach opilastrowane, podzielone gzymsem międzykondygnacyjnym i zwieńczone gzymsem podciętym tryglifowym fryzem (dekoracja klasycyzująca). Otwory na parterze mają prostokątne opaski, na piętrze – są zwieńczone odcinkami gzymsu. Stolarka zachowała się częściowo - jest dwuskrzydłowa z nadślemieniem, zaopatrzona w okiennice wewnętrzne. Wnętrze pozbawione jest detalu i wyposażenia.
Wieża na parterze ma rzut sześciokąta, powyżej jest cylindryczna. Zwieńczona jest stożkowym dachem. Otwory okienne (w głębokich glifach, wyciętych w grubych murach) i otwór wejściowy zamknięte są półkoliście. Do wieży przylega prostokątna, piętrowa klatka schodowa, o wąskich, szczelinowych otworach rozmieszczonych osiowo, przekryta dwuspadowym daszkiem (dawniej z krętymi schodami w środku). Elewacje wieży są na parterze boniowane, powyżej gładkie, zwieńczone arkadowym, ostrołukowym, neogotyckim w charakterze fryzem, przypominającym zwieńczenie donżonu lubelskiego zamku. Otwory okienne zostały częściowo zamurowane, pozostałe pozbawione są stolarki. We wnętrzu fragmentarycznie zachował się detal architektoniczny: delikatne w rysunku obramienia okienne i gzyms, pod prawie całkowicie zniszczonym, drewnianym stropem. W murze części podziemnej, oprócz otworów doświetlających, wyprowadzonych ku górze, wprowadzonych zostało kilka niewielkich nisz. Otwory i nisze rytmicznie artykułują ściany wewnątrz sześciokątnej kondygnacji wieży.
Od strony zachodniej zachował się też fragment murowanej bramy. Po parku pozostało kilka starych drzew (lipy przy bramie wjazdowej i wierzbowa aleja dojazdowa do dworu).
Istniejące budynki nie są jednorodne stylistycznie i brak jest materiałów archiwalnych pozwalających na dokładne określenie czasu ich powstania oraz zakresu późniejszej rozbudowy.
Źródła:
1. M. Gałecka, Dwór Dłuskich w Niedrzwicy Dużej, Niedrzwica Duża 2003
2. Witamy w Gminie Niedrzwica Duża: weekend w Niedrzwicy, Niedrzwica Duża 2010