Cmentarz żydowski w Bełżycach

           Stary cmentarz żydowski w Bełżycach znajdował się przy obecnej ulicy Bednarskiej. Został założony przypuszczalnie w XVI wieku, był użytkowany czynnie do początku XIX wieku. Miał powierzchnię 0,8 ha. Został zniszczony podczas II wojny światowej. Nie zachowały się żadne macewy. Po wojnie na terenie cmentarza wzniesiono zabudowania.

           Nowy cmentarz został założony w 1825 (S. Jadczak podaje, że w latach 30-tych XIX wieku) przy drodze do Urzędowa, około 1 km za miastem (obecnie ul. Przemysłowa). Był otoczony rowem i wałem ziemnym. Funkcjonował do maja 1943, tj. do momentu ostatecznej likwidacji getta w Bełżycach, ale przetrwał w dobrym stanie do końca II wojny światowej. Został zniszczony przez okoliczną ludność, która wykorzystywała macewy do celów użytkowych. W latach 60-tych jego teren ogrodzono płotem z siatki i obsadzono regularnie drzewami.

            Pod koniec lat 80-tych, dzięki inicjatywie Nimroda S. Ariava-Cygielmana (lubelskiego Żyda, który przeżył bełżyckie getto), cmentarz został odrestaurowany według projektu Z. Gąsiora. Otoczono go wówczas wysokim murem z białego kamienia (opoki), który pokryto daszkiem z czerwonej dachówki. Na bramie w kształcie obszernej kopuły ułożono wzór drzewa życia i umieszczono napis w języku polskim i jidysz: Cmentarz żydowski. Na terenie cmentarza wyeksponowano kilka ocalałych macew zwróconych przez mieszkańców miasta. Na pomniku z czarnego marmuru, w kształcie macewy widnieje napis: Pamięci tych wszystkich, którzy pochowani zostali w tym miejscu.

           Nimrod Ariav umieścił też tablicę poświęconą pamięci swojego ojca (który został rozstrzelany przed bożnicą i pochowany na kirkucie), z napisem:

           Na tym cmentarzu żydowskim wraz z moim bratem Abrahamem zamordowanym później przez Niemców oraz z innymi Żydami, którzy wówczas ocaleli z pożogi, pochowałem mojego ojca Arie-Lejba Cygielmana rozstrzelanego przez hitlerowców na placu przed bożnicą w Bełżycach wraz z innymi 149 Żydami 2 października 1942 roku.

           Uroczystość religijna związana z zakończeniem restauracji cmentarza odbyła się w październiku 1990 roku.

           Dwie synagogi bełżyckie (,,stara” " z 2. połowy XVI wieku i ,,nowa” z 1740) zostały zburzone przez Niemców podczas II wojny światowej.

źródła:

1. S. Jadczak, Bełżyce. Monografia miasta i gminy, Lublin 2002

2. T. Opas, J. Reder, Bełżyce: studia i szkice z dziejów miasta, Lublin 1997