Dzisiejsza data:

           Dawna cerkiew greckokatolicka św. Bazylego Wielkiego (dziś już nie spełnia funkcji sakralnych) usytuowana jest w środku wsi, na zadrzewionym terenie stanowiącym pozostałość cmentarza.

            Według tradycji została zbudowana w 1756 w Lipsku (dawny powiat lubaczowski) – na nadprożu wejścia wycięta jest inskrypcja z tą datą. W 1838 przeniesiono ją do Bełżca, na miejsce spalonej, tutejszej cerkwi (również ta data widnieje na nadprożu). Została wówczas przekształcona, zwłaszcza dachy. Podczas I wojny światowej uległa poważnym uszkodzeniom. Parafia greckokatolicka wciąż istniała, ale w latach 1917 – 1926 nie była obsadzona. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej w 1947 cerkiew zamieniono na magazyn służący miejscowej szkole. Ostatnio została wyremontowana, pełni funkcję Galerii Cerkiewka, w której organizowane są różnego rodzaju wystawy. Opiekuje się nią Gminny Ośrodek Kultury w Bełżcu.

             Jest ona drewniana o konstrukcji wieńcowej (zrębowej) z wystającymi ostatkami. Ściany nawy w górnej części mają konstrukcję sumikowo-łątkową (prawdopodobnie po przekształceniach z 1838). Posadowiona jest na podmurówce z polnych kamieni, prezbiterium zwrócona na południe.

             Ma trójdzielny plan, składa się z prezbiterium, nawy i babińca. Prezbiterium jest prostokątne, wydłużone. Do jego wschodniej ściany przylega prostokątna zakrystia tej samej długości, ale o połowę węższa. Kwadratowa nawa główna jest szersza od prezbiterium z jednej i od babińca z drugiej strony. Babiniec jest czworoboczny, niewielki. Nawę przykrywa ośmiopołaciowa, zrębowa kopuła na tamburze z pendentywami. Nad babińcem i prezbiterium są pozorne sklepienia o wykroju zbliżonym do łuku ostrego. Chór jest nadwieszony w nawie, ma prosty parapet.

             Na zewnątrz kościół tworzy zróżnicowaną, malowniczą bryłę. Zrąb nawy jest dwukrotnie wyższy od zrębu babińca. Osadzony jest na nim ośmioboczny tambur przykryty ośmiopołaciowym dachem namiotowym (zapewne z okresu remontu w 1919). Prezbiterium, wyższe od babińca, przykryte jest dwuspadowym dachem, którego wschodnia połać przedłużona jest nad zakrystię. Niski babiniec przykryty jest dachem dwuspadowym. Kościół obiega wokoło wydatne zadaszenie, wsparte na wystających belkach zrębu (rysiach). Łączy się ono z dachem zakrystii i babińca, tworząc od frontu wydatny okap. Ponad zadaszeniem ściany nawy i prezbiterium są oszalowane pionowo, dachy pokryte gontem.

             Drzwi do świątyni są prostokątne, okna prostokątne i ujęte ozdobnymi osłonami. W tamburze znajdują się niewielkie kwadratowe okna. Na szczycie kopuły wznosi się latarnia nakryta sześciopołaciową kopułką. Pierwotnie trójkątny, frontowy szczyt babińca był oszalowany i malowany, z okulusem na osi, obecny pochodzi zapewne z 1919 roku. Pod przedłużonym nad zakrystię dachem prezbiterium są ozdobne, profilowane gzymsy.

             Wyposażenie cerkwi uległo zniszczeniu po 1947, zachował się jedynie krucyfiks w babińcu – zapewne XVIII-wieczny, ludowy.

             Na dawnym cmentarzu przycerkiewnym przetrwało pięć nagrobków z XVIII - XIX wieku w kształcie kamiennych krzyży. W tym jeden z datą 1830 i drugi poświęcony Anastazji, wdowie po proboszczu unickim Grzegorzu Dzibołku oraz jej wnuczce Olimpii.

źródła:

Jan Górak, Dawne cerkwie drewniane w województwie zamojskim, Zamość 1984

Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 17 – Tomaszów Lubelski i okolice, Warszawa 1982

Grafika losowa