Dzisiejsza data:

W leżącej na pograniczu polsko-ruskim Sosnowicy od zawsze współistniały dwa wyznania: katolickie i prawosławne. Prawdopodobnie to drugie przeważało. Kiedy w XV wieku nastąpił wzrost zaludnienia na tych terenach, pojawiła się i parafia – pierwsze wzmianki o popie we wsi (a więc zapewne i cerkwi) pochodzą z 1510 roku. Podczas gdy świątynia katolicka pojawiła się dopiero w 2 połowie XVII wieku, ufundowana przez miejscową szlachtę.

Po zawarciu unii brzeskiej przystąpiła do niej większość tutejszych wyznawców prawosławia, pierwsze wzmianki o unickiej, drewnianej cerkwi pochodzą z początku XVII wieku. Choć nie wszyscy duchowni prawosławni postanowienia unii akceptowali, np. w czasie najazdów Kozaków Chmielnickiego pomagali mordować katolików i unitów. W 1670 prawosławni omal nie zabili biskupa unickiego Jakuba Suszę.

Prześladowania unitów po likwidacji diecezji chełmskiej w 1875 nie odbiły się jakimś większym echem w Sosnowicy (zważywszy na sytuację w innych parafiach, gdzie za obronę swojego kościoła płacili oni śmiercią). Kiedy przyjazny władzom carskim ks. Michał Somik przeszedł na prawosławie, unici zostali bez świątyni. Tym, którzy nie chcieli zrezygnować z przyjmowania sakramentów w obrządku łacińskim, pomagali księża katoliccy, za co byli karani przez władze carskie.

W 1890 w związku z planami budowy nowej cerkwi parafialnej, teraz już prawosławnej, rozebrano starą unicką. Drewno z niej uzyskane posłużyło do budowy małej cerkiewki cmentarnej, postawionej na pamiątkę cudownego ocalenia cara Aleksandra III i jego rodziny. Nową, murowaną cerkiew wzniesiono w latach 1891–1893 ze środków państwowych. Kamień węgielny pod nią został wmurowany uroczyście w asyście 2 tys. wiernych. Prace budowlane prowadziła firma Mołczanowa z Dyneburga, według projektu Wiktora Iwanowicza Syczugowa – profesora Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, odpowiedzialnego za wyraz artystyczny architektury cerkiewnej w Królestwie Polskim.

Jest to budowla w stylu bizantyjsko-rosyjskim (będącym narzędziem umacniania absolutnej władzy cara i podporządkowanej mu Cerkwi prawosławnej) z elementami klasycystycznymi. Jednonawowa, na planie krzyża łacińskiego – do kwadratowej nawy przylegają dwie, wyodrębnione ryzalitowo, boczne kaplice. Wyznaczona jest też kruchta i babiniec. Prezbiterium (od wschodu) zamknięte trójbocznie. Nad nawą przykrytą czterospadowym dachem osadzono cebulastą kopułę na ośmiobocznym bębnie. W sylwetce cerkwi dominuje dwukondygnacyjna wieża – dzwonnica (w fasadzie nad przedsionkiem), zwieńczona podobną, tylko mniejszą kopułą. Elewacja jest bogato zdobiona detalem architektonicznym – są to obramowania okien, fryzy podokapowe, schodkowe, kostkowe i z cegieł układanych ukośnie.

Po wybudowaniu świątynię wyposażono w nowy, złocony ikonostas, dwa kioty (oszklone szafki) z ikonami, srebrne naczynia liturgiczne i in. Jak ustaliła Agnieszka Łyszczarz, autorka pracy magisterskiej o sosnowickim ikonostasie, z jego pierwotnego składu zachowały się do chwili obecnej jedynie trzy ikony. Z czego jedna w cerkwi („Ostatnia Wieczerza”), dwie pozostałe („Jezus Chrystus” i „Archidiakon Stefan”) przekazano do Muzeum Poleskiego Parku Narodowego. Te w muzeum zostały namalowane przez Bonawenturę Dąbrowskiego, który wykonał też ikony dla cerkwi św. Jana Teologa w Chełmie. Miejsca po brakujących ikonach uzupełniono w latach 90–tych XX wieku. Nowe malowidła zostały wykonane na dykcie techniką olejną.

Po ukazie tolerancyjnym w 1905 część byłych unitów z Sosnowicy przeszła na katolicyzm, ale większość pozostała przy prawosławiu. W 1913, na jubileusz 300-lecia dynastii Romanowów ostatecznie wykończono cerkiew wewnątrz. Ale wkrótce wybuchła I wojna światowa i świątynia została zamknięta, gdyż większość parafian uciekła w głąb Rosji. Ponownie otwarto ją w 1918, w 1923 została ponownie siedzibą parafii. Po II wojnie zaczęła popadać w ruinę – opustoszała po akcji Wisła, kiedy wszyscy prawosławni musieli opuścić Sosnowicę, przejściowo służyła jako magazyn. Pierwsze remonty przedsięwzięto dopiero w latach 90-tych XX w.

Od 2003 jest placówką filialną parafii prawosławnej w niedalekiej Horostycie, nabożeństwo odprawia się w niej raz w roku, 12 lipca – z okazji święta patronów. W ostatnich latach przechodzi etapami remont generalny – sukcesywnie, w miarę uzyskiwania przez parafię dotacji na ten cel. Pierwotny wygląd odzyskała już piękna dzwonnica.

 

Bibliografia:

  1. Paulina Cynalewska-Kuczma, Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim, Poznań 2004

  2. Małgorzata Kołacz, Dariusz Tarasiuk, Dzieje gminy Sosnowica. Analiza potencjału historycznego, Sosnowica 2007

  3. Bronisław Seniuk, Prawosławne cerkwie guberni lubelskiej i siedleckiej zrealizowane według projektów arch. Wiktora Iwanowicza Syczugowa, członka Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu [w:] Do piękna nadprzyrodzonego. Sesja naukowa na temat rozwoju sztuki sakralnej od X do XX wieku na terenie dawnych diecezji chełmskich Kościoła rzymskokatolickiego, prawosławnego, greckokatolickiego, Chełm 2003

Grafika losowa