Dzisiejsza data:

Cerkiew Opieki Matki Bożej w Kobylanach

Pierwsze wzmianki o cerkwi w Kobylanach, nieustalonej erekcji, pochodzą z 1519. Następna, unicka była wymieniana przed 1679

           Obecna została wzniesiona jako prawosławna w latach 1888–1890, według projektu architekta Wiktora Iwanowicza Syczugowa, z państwowego funduszu cerkiewno-budowlanego. Była restaurowana już wkrótce po wybudowaniu, w 1893, potem między innymi w 1910. Ostatni gruntowny remont przeprowadzono w latach 2013–2016. Połączony on był z rekonstrukcją hełmu wieży i zwieńczenia dachu nad nawą główną.

           Cerkiew jest orientowana, murowana z cegły i otynkowana. W rzucie trójdzielna, złożona z kwadratowej nawy, takiegoż sanktuarium (prezbiterium) zamkniętego trójbocznie i prostokątnego babińca od frontu, z którego na osi wyrasta wieża.

           Elewacje w dolnej kondygnacji są boniowane, w górnej zdobione dekoracją ramową i kostkowymi fryzami, zwieńczone bogato profilowanymi gzymsami. Wieża jest dwukondygnacyjna, kwadratowa, z półkoliście zamkniętym wejściem i otworami dzwonowymi. Dachy kryte blachą, nad nawą namiotowy, niski, ze zwieńczeniem z kopulastą banią na szczycie, nad babińcem trójspadowy, nad prezbiterium dwuspadowy z trójbocznym zakończeniem, na wieży wysoki, ostrosłupowy hełm zakończony cebulastą banią, otoczony szczycikami.

           Cerkiew w Kobylanach stanowi jeden z wariantów „bizantyńskich” świątyń projektowanych przez W. Syczugowa (według klasyfikacji B. Seniuka to styl neoruski). Charakteryzuje go potężna dzwonnica z niższą i szerszą trapezną (rodzaj dużego, szerokiego przedsionka), niemal kwadratowa część nawowa i trójdzielna część ołtarzowa. Monumentalny charakter tym dość niewielkim budowlom (projektowanym na 400 osób) nadaje bardzo plastyczne boniowanie cokołu i mocno gierowane gzymsy, zestawione z nieco skromniejszym detalem (za P. Cynalewską – Kuczmą). Według tego samego projektu (tylko w innej skali) powstała cerkiew – dziś, po przebudowie kościół – w Tarnawatce.

           Wewnątrz nawa nakryta jest kopułą na pendentywach, prezbiterium sklepieniem kolebkowym, babiniec krzyżowym. Łuk tęczy i okna (w nawie potrójne) zamknięte są półkoliście. Chór muzyczny drewniany, z balustradą wycinaną z desek.

           Ikonostas jest eklektyczny, z elementami neoruskimi (4. ćwierć XIX wieku), w nim ikony z okresu po 1850, pochodzące z cerkwi w Kijowcu: Chrystus Zbawiciel sygn. A[ntoni Bazyli] Kolasiński, Matka Boska z Dzieciątkiem, Narodzenie Marii, Opieki Matki Bożej (Pokrowa). Pozostałe ikony pochodzą z 4. ćwierci XIX wieku: św. św. Mikołaj i Paraskiewa, Przemienienie Pańskie, św. Olga, Chrystus Pantokrator, św. św. Włodzimierz i Antoni, św. Aleksandra. W górnej kondygnacji: Wniebowstąpienie, Ostatnia Wieczerza, św. św. Borys i Gleb, św. Aleksy, Chrzest Chrystusa w Jordanie.

           Oprócz tego w cerkwi znajduje się między innymi ikona św. Mikołaja Cudotwórcy z 1864 (sygn. Kisielewicz) oraz ikony z 4 ćwierci XIX wieku, pochodzące z cerkwi w Kijowcu: św. Olga caryca, św. Włodzimierz, Chrystus Pantokrator, Matka Boska z Dzieciątkiem Blacherniotissa, św. Nikon, Narodzenie Matki Boskiej (malowane na płótnie), Matka Boska z Dzieciątkiem (także na płótnie). Para kiwotów z ikonami: św. Mikołaj Cudotwórca i św. Aleksandra Caryca Męczennica oraz Grób Pański pochodzi z końca XIX wieku. Oprócz tego na wyposażeniu jest malowany całun (płaszczanica) oraz dwa krzyże procesyjne z 4. ćwierci XIX wieku.

           Do zabytkowych sprzętów liturgicznych należy między innymi barokowy, gładki kielich (koniec XVIII wieku), krzyże ołtarzowe (cynowy, plater i mosiężny) z 2. połowy XIX wieku, kapa z rosyjskiego brokatu (1903).

           Na cmentarzu położonym w południowo-zachodnim krańcu wsi (powstał na początku XIX wieku) znajduje się między innymi kilka piaskowcowych, XIX-wiecznych nagrobków: Józefy z Sakowiczów oraz Piotra i Włodzimierza Rudnickich (zm. 1848) – klasycystyczny, w formie ustawionej na wysokim cokole edikuli z płaskorzeźbą modlącego się anioła; Walerii z Karpińskich Chlipalskiej (zm. 1858), w formie filara; Aleksandry z Ostrowskich Kobylańskiej (zm. 1873) – prostokątna płyta z rytą majuskułową inskrypcją; Kamilli z Rudnickich i jej męża Franciszka Jaszczołda, architekta, właściciela dóbr Kobylany, oficera byłych Wojsk Polskich (oboje zm. 1873) – w formie kopca kamieni, pierwotnie zwieńczonego krzyżem.

Źródła:

P. Cynalewska – Kuczma, Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim, Poznań 2004

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VIII, z. 2 – powiat Biała Podlaska, Warszawa 2006

B. Seniuk, Prawosławne cerkwie guberni lubelskiej i siedleckiej zrealizowane według projektów arch. Wiktora Iwanowicza Syczugowa… [w:] Do piękna nadprzyrodzonego. Sesja naukowa..., Chełm 2003

Grafika losowa