Dzisiejsza data:

(1873 IV 18 Warszawa – 1945 VI 19 Edynburg)

ziemianin, poseł na Sejm II RP, działacz społeczny

Z rodziny Czetwertyńskich, najstarszy syn księcia Włodzimierza Światopełk-Czetwertyńskiego i Marii z Uruskich, dzieciństwo spędził w Milanowie.

W 1885 rozpoczął naukę w gimnazjum w Rydze, w latach 1891 - 1897 odbył studia agronomiczne na tamtejszej politechnice. Potem studiował na uniwersytecie w Bonn.

Po ślubie z Zofią Barbarą hr. Przeździecką (1898) – właścicielką dóbr Falenty i współwłaścicielką Hotelu Europejskiego w Warszawie – otrzymał od ojca majątek Suchowola niedaleko Milanowa. Było to łącznie ponad 5 tys. mórg plus młyn wodny, gorzelnia i kopalnia torfu. Oprócz rezydencji w Suchowoli, którą wkrótce wybudowano, Czetwertyńscy mieli też pałac przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. Doczekali się siedmiorga dzieci.

Już od pierwszych lat XX wieku Seweryn Czetwertyński pełnił wiele funkcji społecznych, m.in. w 1900 został członkiem Komisji Hodowlanej Sekcji Rolnej w Siedlcach oraz prezesem Stowarzyszenia Rolniczego w Siedlcach i Radzyniu Podlaskim. Kolejno był założycielem i skarbnikiem Kasy Pożyczkowo - Oszczędnościowej Rolników i Ogrodników w Warszawie, prezesem Towarzystwa Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych a nawet ... Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów (miał tor kolarski). Współtwórca Towarzystwa Akcyjnego Tramwajów Miejskich w Warszawie, które uzyskało koncesję na budowę i eksploatację sieci tramwajów elektrycznych w mieście. W 1904 został wiceprezesem warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności.

Równocześnie z działalnością społeczno - gospodarczą angażował się i w polityczną. Był zwolennikiem Narodowej Demokracji, od 1905 członkiem Ligi Narodowej a później Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego. Z ramienia „Spójni Narodowej”(agenda SN-D) w 1906 jako reprezentant Królestwa Polskiego został wybrany posłem do pierwszej rosyjskiej Dumy Państwowej. Przeciwdziałał projektowi wydzielenia Chełmszczyzny z Królestwa Polskiego i przyłączenia jej do Rosji.

W latach 1907 - 1917 jako prezes Centralnego Towarzystwa Rolniczego propagował rozwój drobnego rolnictwa, ofiarował też plac pod budowę gmachu CTR w Warszawie.

W 1907 wespół z Adamem hr. Krasińskim i Antonim Osuchowskim powołał Towarzystwo Popierania Przemysłu Ludowego w Królestwie Polskim. Miało ono inicjować zakładanie rzemieślniczych szkół ludowych i organizować sprzedaż ich wyrobów. Kiedy w 1911 w Warszawie powstała wyższa szkoła rolnicza (Kursy Przemysłowo-Rolne), Seweryn Czetwertyński ufundował jej uczniom stypendia. Założył też we wsi Zbulitów koło Suchowoli wzorowe gospodarstwo rolne, przewidziane jako ośrodek instrukcyjny dla okolicznych kółek rolniczych.

Po wybuchu I wojny światowej został pierwszym prezesem Centralnego Komitetu Obywatelskiego (wiceprezesem był Władysław Grabski). Komitet miał czuwać nad normalnym funkcjonowaniem instytucji gospodarczych i kulturalnych, organizować pomoc dla ofiar wojny. Gdy klęska Rosji w wojnie stawała się oczywista, na zjeździe w Moskwie wyłoniono Radę Polską Zjednoczenia Międzypartyjnego – dążyła ona do odzyskania niepodległości, zorganizowania armii polskiej na terenie Rosji i wzięcia udziału w kongresie pokojowym. Czetwertyński brał udział w pertraktacjach z władzami rosyjskimi. Po wybuchu rewolucji październikowej został aresztowany przez bolszewików i osadzony w więzieniu w Homlu, po uwolnieniu wrócił do Polski.

Po odzyskaniu niepodległości brał aktywny udział w życiu politycznym kraju. Pozostał wierny ideologii Narodowej Demokracji, w latach 1919 - 1935 był posłem na Sejm II RP z jej ramienia. Od marca 1928 do października 1931 był wicemarszałkiem Sejmu. Publikował m.in. w „Gazecie Rolniczej”, „Gazecie Warszawskiej” i „Przeglądzie Narodowym”, jego wystąpienia sejmowe wydawano w formie broszur. Był rzecznikiem reformy rolnej znoszącej wielką własność ziemską. Kiedy przeszła ona jednym głosem, Czetwertyński został oskarżany o to, że ją popiera – nazwano go „czerwonym księciem” i wyrzucono ze Związku Ziemian.

W Suchowoli założył słynną podówczas fabrykę wysokogatunkowych wódek, w które zaopatrywany był Hotel Europejski, tak jak i w inne produkty spożywcze pochodzące z majątku. Sfinansował też budowę kościoła (parafię erygowano w 1920, świątynia stanęła w 1923) i szkoły w Suchowoli. Od 1998 nosi ona jego imię.

W marcu 1941 wraz z bratem Ludwikiem, jego synem Stanisławem i innymi 18 osobami został aresztowany przez Gestapo (majątek w Suchowoli był zapleczem zaopatrzeniowym dla partyzantów). Po krótkim pobycie w radzyńskim więzieniu został przeniesiony na Zamek w Lublinie. Tam oskarżony o wspomaganie walki przeciwko Niemcom i skazany na śmierć. Wyrok zamieniono na zsyłkę do Oświęcimia, ale dzięki zabiegom rodziny Seweryn po kilku miesiącach wrócił na lubelski Zamek. Śledztwo jednak wznowiono i znów trafił do obozu, tym razem w Buchenwaldzie. Po wyzwoleniu obozu w lutym 1944 przez wojska alianckie znalazł się w Paryżu. Chciał dalej działać, ale musiał wyjechać na operację do Wielkiej Brytanii. Tam zmarł, został pochowany na cmentarzu Mount Vernon.

Po wkroczeniu wojsk sowieckich do Suchowoli w lipcu 1944 ziemia została rozparcelowana wśród okolicznych chłopów a pałac wraz z parkiem przejął Skarb Państwa. W 1965 umieszczono w nim Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych, mieści się on tam do dziś.

                                                                                                                                    Marta Goździk

Źródła:

  1. Agnieszka Gątarczyk, Seweryn książę Światopełk-Czetwertyński w życiu publicznym [w:] Studia z dziejów ziemian 1795-1944, pod red. Albina Koprukowniaka, Lublin 2005

  2. Antoni Jodłowski, Dzieje obiektów zabytkowych z wybranych miejscowości północno-wschodniej części woj. lubelskiego, Biała Podlaska 2000

 

Grafika losowa