22 V 1828 Warszawa - 22 III 1902 Lublin

syn Aleksandra, oficjalisty w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, i Placydy Mieszkowskiej  

 

 Pierwszy lubartowski regionalista

 

Wiódł skromne, trudne życie, a jego zasługi są chyba niedocenione.

 

          Z Lubartowem związał się w 1866, kiedy został tu notariuszem (był nim do 1876). W 1872 pochował piętnastoletniego syna. Po opuszczeniu Lubartowa w 1891 zamieszkał w Lublinie. W tym samym roku zmarła też jego druga żona, z trudem sam utrzymywał nieletnią córkę. W 1897 zmarła i ona. Podczas pobytu w Lublinie imał się różnych zajęć, m. in. prowadził sklep, przy którym miał też agencję prenumeraty czasopism. Dorywczo występował jako obrońca sądowy, sporządzał też inwentarze wyposażenia parafii.

          W latach 1885 – 1887 współpracował również z „Gazetą Lubelską”. Jego pierwsza publikacja to Z przeszłości Lubartowa – jak informowała redakcja, był to fragment rękopiśmiennej monografii historycznej Dzieje miasta Lubartowa, która czekała na wydawcę. Pisał też o przeszłości Lublina i okolic – na podstawie obserwacji ówczesnego miasta, dokumentów archiwalnych, ustnych przekazów. Jego opis lubelskich ulic miał charakter przewodnika turystycznego. Bliska mu była idea ochrony zabytków w ich pierwotnej, autentycznej formie (krytykował np. przebudowę lubartowskiego pałacu Sanguszków). Gromadził materiały (odpisy z ówczesnej prasy) o Zamoyskich. Pracę im poświęconą dedykował Tomaszowi Zamoyskiemu.

          Współpraca z gazetą wynikała z wcześniejszych zainteresowań regionalnych Wereżyńskiego, których efektem był m.in. szkic o dziejach Lubartowa. Sam tak określił przyczynę swoich poszukiwań: „Przodków naszych pamiątki coraz bardziej zacierają się i nikną bezpowrotnie”. Przy pisaniu pracy o Lubartowie korzystał ze źródeł archiwalnych, część ich zachowała się w odpisach, które sporządził. Szkic zawiera historię miasta, dzieje jego właścicieli, kościołów, cmentarza. Autor stosował zapis kronikarski, mający cechy gawędy historycznej, walory literackie. Najwyraźniej informacje o Lubartowie zaczął gromadzić od początku pobytu w tym mieście. Z 1868 pochodzą dane o strukturze wyznaniowej i zawodowej mieszkańców, zakładach handlowych, rzemieślniczych i in. oraz relacje pisemne uzyskane korespondencyjnie.

          Zachowały się cztery (jak podaje Jan Smolarz) wersje rękopiśmienne tego dzieła, różniące się trochę między sobą. Historyczne opisanie Miasta Lubartowa na zasadzie oryginalnych dokumentów opracowane przez G. Wereżyńskiego b. rejenta Lubartowskiego (1885) w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Lublinie i trzy wersje z lat 1885 - 1893 w Bibliotece PAN w Krakowie. W krakowskim zespole  rękopisów Wereżyńskiego znajdują się też różne inne manuskrypty, materiały do historii Polski, Lubelszczyzny i Lublina. Oraz katalog jego własnych zbiorów książkowych – to kilkaset tytułów, w tym literatura piękna, religia, prawo, historia, geografia, wydawnictwa periodyczne. Najstarszą książką w jego bibliotece był XVII-wieczny krakowski pierwodruk Goffreda albo Jerusalem wyzwolonej T. Tassa.

          Wereżyński zmarł w 1902 w biedzie i osamotnieniu. Nie doczekał się publikacji swojego dzieła drukiem. A był przecież pierwszym i przez dłuższy czas jedynym, który podjął próbę napisania monografii Lubartowa. Następni byli dopiero regionaliści okresu międzywojennego: Wanda Śliwina, Ferdynand Tracz, Zofia Rościszewska. Po II wojnie światowej wyszperała go Maria Gawarecka – fragmenty Historycznego opisania... zamieściła w czasopiśmie „Bibliotekarz Lubelski”. Obszerny szkic poświęcił mu też Jan Smolarz. Co ciekawe – całkiem niedawno (październik 2012) na aukcji antykwarycznej w Krakowie pojawił się rękopis przewodnika autorstwa Wereżyńskiego Historyczne pamiątki miasta Lublina (1892).

 Marta Goździk
 

Bibliografia:

•  Maria Gawarecka, Miasto Lubartów w oczach tamtejszego rejenta (z teki szperacza), „Bibliotekarz Lubelski” 1959, nr 3 

•  Jan Smolarz, Gracjan Wereżyński – pierwszy lubartowski regionalista [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, Lubartów 1983