Dawna synagoga i cmentarz żydowski w Bychawie

Historia

           Pierwsze informacje o osadnictwie Żydów w Bychawie pochodzą z 2. połowy XVI wieku, natomiast pierwsza wzmianka o bóżnicy – dopiero z 1717 roku. W 1787 wymieniony jest sąsiadujący z nią dom modlitwy. Budynki te, zapewne drewniane, musiały ulec zniszczeniu, gdyż około 1810 wzniesione zostały na ich miejscu budowle murowane. Te z kolei zniszczył pożar w 1876, ich odbudowa trwała do 1897 roku. W międzyczasie powstały prywatne domy modlitewne.

           Podczas II wojny światowej zespół synagogalny został zdewastowany. Po 1945 dom modlitwy rozebrano, natomiast budynek synagogi, po częściowej przebudowie (zmiana dachu na dwuspadowy, nowe podziały przedsionka i babińca), użytkowała straż pożarna. W dawnej, drewnianej mykwie utworzono Zakład Gumowy. Od końca lat 60. XX wieku w dawnej synagodze mieściły się magazyny Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej. Od 1995 budynek był nieużywany. W 2007 został przekazany Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

Architektura

           Budynek dawnej synagogi znajduje się w północno-wschodniej części rynku. Jest murowany z kamienia i cegły, otynkowany. Ma rzut prostokąta, z kwadratową salą poprzedzoną przedsionkiem (wnętrza przedsionka i babińca są przebudowane). Dawną salę modlitw przykrywa dziewięciopolowe sklepienie, podtrzymywane przez cztery filary dawnej, murowanej bimy. Ściany modlitewni i bimę zdobią pozostałości polichromii (z końca XIX w.), z przedstawieniami m.in. zwierząt i instrumentów muzycznych oraz hebrajskie inskrypcje. Na zewnątrz, na skromnych elewacjach, zachowały się dawne podziały pilastrowe. Dach jest dwuspadowy, kryty blachą.

Kirkut

           Za synagogą, na zboczu pochylonym do rzeki Kosarzewki, zachowały się resztki starego kirkutu. Powstał on zapewne w tym samym czasie, co pierwsza bóżnica. Przed 1926 został zamknięty dla celów grzebalnych.

           Od 1911 istniał już nowy kirkut, na południe od miasta, przy obecnej ul. Partyzantów 78. Obydwa cmentarze zostały zdewastowane podczas II wojny światowej przez Niemców, którzy wykorzystali nagrobki do wybrukowania ulic i placów w mieście. Po wojnie teren starego kirkutu został częściowo zabudowany, a na obszarze nowego założono pole uprawne.

Źródła

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, z. 4 - powiat bychawski, Warszawa 1960

A. Trzciński, Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie, Lublin 1990