Dzisiejsza data:

Dawne synagogi w Kraśniku

Żydzi zamieszkiwali w Kraśniku już w 1530

           W 1593 wzmiankowana była bóżnica (zapewne drewniana), dom rabina, dom kantora i szpital – zgrupowane w pobliżu rynku, przy wychodzącej z niego ulicy Żydowskiej. W tym czasie istniał zapewne także cmentarz, ale wymieniony jest dopiero w 1625.

          Kolejna synagoga, na nowym miejscu została wzniesiona pomiędzy 1637 (wtedy spłonęła poprzednia) a 1654. W późniejszym okresie dobudowano od zachodu przedsionek (początkowo parterowy) a od północy dwukondygnacyjny babiniec. W 1861 bóżnicę zniszczył pożar. Podczas odbudowy sklepienie sal modlitw zastąpiono sklepieniem pozornym, drewnianym, dobudowano także piętro nad przedsionkiem.

           Obok głównej synagogi stoi tzw. przyszkółek czyli gminny bet ha-midrasz. Powstał on pomiędzy 1823 a 1857 (Katalog zabytków… określa ten budynek jaką drugą synagogę, późniejszy dom kahalny, wzniesiony być może w XVII wieku, przebudowywany w XVIII wieku). W 1861 został on znacznie uszkodzony przez pożar. W trakcie remontu w aneksie zachodnim dodano piętro, mieścił on przedsionek i dom kahalny.

           Oba budynki zostały zdewastowane w czasie II wojny światowej, po 1945 przekształcone na magazyny. W ostatnich latach przeszły gruntowny remont. Położone są obok siebie przy dawnej ul. Żydowskiej (obecnie Bóżnicznej), na południowy wschód od rynku.

            Synagoga jest barokowa, orientowana, murowana z kamienia i cegły, otynkowana. Ma rzut zbliżony do kwadratu. Na zewnątrz elewacje opięte są pilastrami i częściowo oskarpowane, zwieńczone wydatnie profilowanym gzymsem. Otwory okienne przeważnie zamknięte łukiem półkolistym, niektóre odcinkowym, w płaskich, profilowanych obramieniach. Budynek nakryty jest dachem czterospadowym, łamanym, krytym blachą, z wystającym okapem wspartym na profilowanych, drewnianych kroksztynach.

            Wnętrze składa się z kwadratowej sali modlitw o wysokości dwóch kondygnacji, przylegającego do niej od północy wydłużonego, prostokątnego pomieszczenia oraz obszernego, prostokątnego przedsionka od frontu. Ponad nim, na piętrze wydzielona została część kobieca, otwierająca się do sali modlitw trzema niskimi arkadami na dwóch słupach. Sala modlitw nakryta jest pozornym, drewnianym sklepieniem kolebkowym, pozostałe pomieszczenia płaskimi stropami.

             Wnętrze sali modlitw pokrywa częściowo zachowana polichromia z XIX/XX wieku (lub wcześniejsza, gruntownie przemalowana). Na powierzchni ścian i sklepienia namalowane są drewniane deszczułki, przypominające gont, na ścianie wschodniej wokół niszy na rodały – draperie. Na ścianie zachodniej widnieją dwa tonda z malowidłami. Jedno przedstawia wołu, zwanego Szor ha-bor, drugie potężną rybę – Lewiatana (zwierzęta symbolizujące czasy, gdy nadejdzie Mesjasz). Na sklepieniu widnieje orzeł trzymający w dziobie owoc zwany etrog a w szponach wiązankę roślin zwaną lulaw (symbole związane ze świętem Sukkot). Wokół niego fruwające jaskółki.

            Bet ha-midrasz również jest orientowany, murowany z kamienia i cegły, otynkowany. Ma rzut prostokąta. Na zewnątrz elewacje częściowo opięte są skarpami. Otwory okienne prostokątne (pierwotnie zamknięte półkoliście, następnie łukiem koszowym), dach czterospadowy, kryty blachą.

            Wnętrze składa się z kwadratowej sali oraz przylegającego do niej od zachodu przedsionka, kryte jest stropem. Pośrodku sali znajduje się murowana bima z XVIII wieku, na podwyższeniu z czterech słupów zwieńczonych falistym gzymsem o łuku koszowym. W ścianie wschodniej prosta nisza na rodały – ujęta dwiema półkolumnami, zamknięta łukiem koszowym, z łamanym gzymsem w zwieńczeniu. W trakcie restauracji odsłonięto obfitą dekorację malarską ścian i stropu.

           Najstarszy cmentarz żydowski w Kraśniku znajdował się w okolicy obecnej ul. Podwalnej, drugi pomiędzy obecnymi ulicami Ogrodową i Strażacką. Nie zachował się po nich żaden ślad. Po prawdopodobnie dwóch ostatnich nekropoliach (z XIX i XX wieku), na przedmieściu Góry przy ul. Szewskiej pozostało kilkanaście leżących bezładnie macew. Na kirkucie znajduje się pomnik pamięci Żydów z Kraśnika zamordowanych przez Niemców w czasie II wojny światowej.

                                                                        Opracowała Marta Goździk

Źródła:

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VIII, z. 9 – powiat kraśnicki, Warszawa 1961

M. Nasiadka, Powiat kraśnicki – leksykon krajoznawczy, Kraśnik 2010

A. Trzciński, Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie, Lublin 1990

 

Grafika losowa