Pomnik budowy Traktu Brzeskiego w Terespolu

           Pomnik ten (w Katalogu zabytków… figuruje nazwa Pomnik pracy) został ustawiony 10 listopada 1825, z okazji ukończenia traktu bitego Warszawa-Brześć, przez Siedlce – Międzyrzec – Białą – Terespol, zbudowanego w latach 1820 – 1823, z inicjatywy Stanisława Staszica i Dyrekcji Generalnej Dróg i Mostów Królestwa Polskiego

           Jest to replika pomnika odsłoniętego w maju 1825 w Warszawie (ul. Grochowska). Jego koncepcja i program ideowy zostały opracowane przez komisję wyłonioną w 1824 w gronie Towarzystwa Przyjaciół Nauk, w skład której wchodzili: Feliks Bentkowski, August Jacob i Józef Sierakowski.

           Pomnik jest usytuowany w centrum miasta (pierwotnie przy jego zachodniej rogatce), na skrzyżowaniu z drogą do Kodnia i Sławatycz, na nasypie z granitowym fundamentem. Ma formę obelisku ustawionego na kamiennym, dwustopniowym podeście i filarowym cokole. Od frontu licowany jest żeliwnymi płytami, które odlano w hutach w Samsonowie (woj. świętokrzyskie). Pokrywają je płaskorzeźby wykonane według modeli Pawła Malińskiego, przedstawiające etapy pracy nad traktem oraz widoki połączonych nim miast (od góry: Widok Brześcia, Robotnicy niwelujący teren pod budowę drogi, Kamieniarze przy pracy, Robotnicy wbijający pal w przyczółek mostowy, Widok Siedlec, Robotnicy brukujący nawierzchnię drogi, Osadzanie pierwszego słupa milowego, Woźnica prowadzący wóz kupiecki z towarem, Panorama Warszawy od strony Wisły, z Zamkiem Królewskim).

           Na cokole od frontu widnieje data, na bocznych ściankach są pary okrągłych płycin, w których pierwotnie umieszczone były dwa medale (awers i rewers), wybite w 1825 w mennicy warszawskiej, według projektu Fryderyka Wilhelma Hoecknera, dla upamiętnienia budowy Traktu. Na tylnej ściance kwadratowa płycina. Na ścianach bocznych obelisku znajdują się tonda z malowanym Orłem Polskim w koronie i poniżej inskrypcje odnoszące się do budowy. Pierwotnie pomnik zwieńczony był rosyjskim godłem państwowym, zostało ono usunięte, wraz z częścią inskrypcji w 1918.

Źródła:

Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 2 – powiat Biała Podlaska, Warszawa 2006

S. Jadczak, Gmina Terespol X–XXI wiek, Lublin [2007]