Dzisiejsza data:

Najstarsze informacje o istnieniu kościoła w Kamionce pochodzą z 1459, zapewne był on drewniany i prawdopodobnie filialny parafii w Dysie.

          Obecny, murowany, wzniesiono pod koniec XV wieku lub w 1 połowie XVI wieku. Jest najstarszy w powiecie lubartowskim i należy do najstarszych w województwie lubelskim. Mimo przekształceń zachował gotycką bryłę.

Parafię w Kamionce erygowano między 1529 a 1531 rokiem. Około 1570 dziedzic Jan Szamotulski oddał kościół kalwinom. Około 1610 ostatni z rodu Szamotulskich nawrócił się na katolicyzm i zwrócił kościół katolikom. W 1675 nie był on jeszcze otynkowany. W 1734 dostawiono przybudówki. W latach 1894 - 1897 kościół przeszedł gruntowną restaurację i wzbogacił się o kolejne przybudówki.

Jest on późnogotycki, z późniejszymi renesansowymi i barokowymi przekształceniami, murowany z cegły (część murów o układzie gotyckim) i otynkowany. Orientowany. Nawa jest prostokątna, wydłużona, pięcioprzęsłowa. Przy jej narożu północno-zachodnim znajduje się cylindryczna wieżyczka mieszcząca klatkę schodową. Prezbiterium jest węższe i niższe, dwuprzęsłowe, zamknięte trójbocznie. W przedłużeniu prezbiterium jest nieco węższa dobudówka równej z nim wysokości, zamknięta trójbocznie (prawdopodobnie 1 połowa XVIII wieku). Mieści ona zakrystię i skarbiec na piętrze. Od południa do zachodniego przęsła prezbiterium przylega czworoboczna kaplica Pana Jezusa (1734), analogiczna od północy (1894 - 1897). Przy nawie od południa jest kruchta (1734), od zachodu duży przedsionek (1894 - 1897).

Na zewnątrz nawa i prezbiterium wzmocnione zostały pierwotnie dwuskokowymi skarpami. Zachowała się jedna z nich, przy narożu południowo-zachodnim, pozostałe przekształcono w wydatne półkolumny. Przy ścianach prezbiterium wspierają się na nich półkoliste arkady.

Fasada (przesłonięta kruchtą) rozczłonkowana jest pilastrami, zwieńczona trójkątnym szczytem, także rozczłonkowanym pilastrami. Ściany obu kaplic i kruchty ujęte są w narożach pilastrami, dźwigającymi uproszczone belkowanie. Ich ściany czołowe zwieńczone są trójkątnymi szczytami. W kruchcie jest drewniany portal (1679), uszaty, z herbem Radwan. Otwory okienne są wydłużone, zamknięte łukiem półkolistym (w nawie i prezbiterium pierwotnie zapewne ostrołukowe), w nawie zwieńczone odcinkami gzymsu.

Dachy nad nawą, kaplicami i kruchtami są dwuspadowe, nad prezbiterium i zakrystią ze skarbcem kalenicowe, wielopołaciowe. Wieżyczka na sygnaturkę jest neogotycka (zapewne 1894 - 1897). Oktogonalna, z prześwitami w każdym boku i trójkątnymi szczycikami, drewniana i pobita blachą, zwieńczona ostrosłupowym hełmem.

Ściany nawy wewnątrz (otynkowane na gładko) rozczłonkowane są pilastrami. W prezbiterium pod spływami sklepiennymi są odcinki gzymsów. Otwór tęczowy oraz arkady łączące kaplice z nawą zamknięte są łukiem półkolistym. Sklepienie jest kolebkowe z lunetami (1894 - 1897), posadzka kamienna. Chór muzyczny murowany (1894 - 1897).

Wyposażenie kościoła jest rokokowe (lata 30-te XVIII wieku). Ołtarz główny jest architektoniczny, z bramkami po bokach. Nad nimi rzeźby św. Piotra i św. Pawła. W polu środkowym obraz Przemienienia Pańskiego (początek XX wieku). tabernakulum współczesne ołtarzowi, z rzeźbami puttów w zwieńczeniu. Cztery ołtarze boczne są architektoniczne, dwa przy tęczy z rzeźbami aniołów. W lewym obrazy św. Stanisława BM i Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej (prawdopodobnie XVIII-wieczny), w zwieńczeniu Matka Boska z Dzieciątkiem, w sukienkach ze srebrnych blach (zapewne XVII wiek). W prawym obrazy św. Antoniego i Matki Boskiej Szkaplerznej, w zwieńczeniu św. Józef z Dzieciątkiem. Kolejne dwa ołtarze znajdują się w kaplicach.

Na zaplecku ambony jest płaskorzeźba Chrystusa Dobrego Pasterza, nad nią baldachim z rzeźbą Boga Ojca. Przyścienna chrzcielnica ma rzeźbę anioła na baldachimie i prymitywną płaskorzeźbą Chrztu Chrystusa na zaplecku. Na chórze znajdują się organy z 1925 – ofiara hrabiego Zamoyskiego.

Na wyposażeniu kościoła znajdują się jeszcze m.in. dwa feretrony w ramach barokowych. W jednym jest obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, tzw. Śnieżnej, ze złotym wytłaczanym tłem (XVI/XVII wiek). Na tęczy krucyfiks z XVII/XVIII wieku. W kaplicy nagrobek Granowskich z białego marmuru (1821), z klęczącą postacią kobiecą, otoczony żelaznym, neogotyckim ogrodzeniem.

Dzwonnica została wzniesiona przed 1781 rokiem. Jest barokowo-klasycystyczna, murowana z cegły i otynkowana. Smukła, czworoboczna, dwukondygnacyjna, ujęta po bokach niskimi bramkami parawanowymi. Jej naroża ujęte są pilastrami toskańskimi podtrzymującymi belkowanie. Bramki ujęte uproszczonymi pilasterkami. Nad nimi wolutowe spływy łączące je z dzwonnicą. Otwory dzwonne są wydłużone, zamknięte półkoliście, otwory bramne odcinkowo. Dach jest namiotowy, zwieńczony pazdurem z krzyżem żelaznym, kryty blachą.

Budynek plebanii pochodzi z XVIII/XIX wieku, jest murowany z cegły i otynkowany, parterowy, z mieszkalnym poddaszem. Prostokątny, dwutraktowy. Wewnątrz przykryty sufitami. Na zewnątrz są podziały ramowe, od północy znajduje się późniejszy, słupowy podcień i przybudówka. Dach jest naczółkowy z okapem, kryty blachą.

Cmentarz przykościelny otoczony jest murem (zapewne XVIII-wiecznym), z zewnętrznym arkadowaniem. W jego części zachodniej, na osi kościoła, stoi kaplica grobowa Weyssenhoffów z Samoklęsk. Wzniesiona w 1848, jest murowana z cegły i otynkowana, w kształcie rotundy. Pod kaplicą znajduje się krypta. Ściany wewnątrz mają podział ramowy i płytkie wnęki arkadowe, zwieńczone są wydatnym, profilowanym gzymsem. Sklepienie to dwuskokowa, pozorna kopuła. Schody, portal i tablica nad portalem są żeliwne. Kopuła kryta blachą. Wewnątrz znajdują się żeliwne fragmenty ołtarza oraz nagrobek Jana Weyssenhoffa (zm. w 1848) i jego żony Tekli z Otffinowskich (zm. w 1843) – żeliwny, w kształcie krzyża.

Natomiast na cmentarzu parafialnym znajduje się okazała, neogotycka kaplica grobowa Zamoyskich. Ufundowana została w 1890 przez Konstantego i Anielę z Potockich, właścicieli Kozłówki. Jest murowana z cegły i otynkowana. Prezbiterium ma zwrócone na zachód, jednoprzęsłowe, zamknięte wieloboczną absydą. Korpus dwuprzęsłowy, wysokości prezbiterium, poprzedzony od wschodu kruchtą i dwoma przedsionkami. Ten od północy mieści klatkę schodową prowadząca na chór, ten od południa pełni rolę zakrystii. Nad wschodnią częścią nawy wznosi się sześcioboczna wieża-dzwonnica. Dach nad korpusem jest dwuspadowy, na wieży ostrosłupowy. Górą kaplicę obiega wydatny, silnie profilowany gzyms.

Fasada kaplicy jest prostokątna, flankowana narożnymi skarpami. Od góry zamknięta jest trójkątnym szczytem ze sterczynami po bokach, na osi jest sześcioboczna dzwonnica. Czworoboczne sterczyny, dzięki płycinom w bokach i namiotowym daszkom, upodobnione są do ślepych wieżyczek. Wejście do kaplicy na osi fasady otoczone jest ostrołukowym portalem, u góry bogato profilowanym. Ujęty on jest w wykonaną z zaprawy opaskę z żabkami na grzbiecie i krzyżykiem nad kluczem łuku. Nad portalem wmurowana została marmurowa tablica erekcyjna, nad nią jest rozeta z maswerkami i witrażami.

Otwory okienne są wydłużone, ostrołukowe, z opaskami w części górnej i podokiennikami. W elewacjach dzwonnicy są na przemian okna i blendy.

Wewnątrz ściany kaplicy rozczłonkowane są pilastrami. Nawa przykryta jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym, z cienkimi żebrami spiętymi zwornikiem w kształcie profilowanego koła. W przedsionkach i kruchcie sklepienia są krzyżowe. Na ścianach malowidła z 1893 roku. Posadzka jest z białego marmuru. Ołtarz również z białego marmuru, w nim rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Nad przedsionkiem drewniany chór.

Źródła:

  1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 11 – dawny powiat lubartowski, Warszawa 1976

  2. Jacek Szczepaniak, Historia miasta Kamionki (od połowy XV wieku do roku 1869) [w:] „Lubartów i Ziemia Lubartowska”,T.12, Lubartów 1993

  3. Jerzy Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998

Grafika losowa