Dzisiejsza data:

W miejscu, gdzie dziś stoi neogotycki kościół katolicki, znajdowała się wcześniej cerkiew unicka. Najpierw drewniana, po kolejnym pożarze wybudowano (około 1845) murowaną.

          Być może do budowy kościoła wykorzystano częściowo mury cerkwi. Powstał on w latach 1908 - 1913, dzięki staraniom i z funduszy Augusta i Róży Zamoyskich, właścicieli Różanki. Swój wkład mieli też okoliczni włościanie. Projekt sporządził warszawski architekt, Ksawery Dionizy de Makowo-Makowski. Początkowo sprawował nadzór nad budową, potem przejął go Zygmunt Zdański, architekt gubernialny z Siedlec. Od 1910 trwała przerwa w budowie, bo zmodyfikowano projekt Makowskiego bez porozumienia z nim. Ten zaskarżył Zamoyskiego do sądu. Pracę wznowiono dopiero w 1912, ale szła ona opornie. Po rezygnacji Makowskiego (według jego planów pociągnięto wzwyż tylko kawałek muru) nadzór nad projektem i budową przejął Jan Olearski, architekt powiatowy z Radzynia Podlaskiego.

Prace wykończeniowe trwały jeszcze do 1915 roku. Podczas I wojny światowej kościół znacznie ucierpiał od pocisków artyleryjskich, groził zawaleniem. W 1919 erygowano parafię. Dopiero w 1929 zdołano przeprowadzić generalny remont. W tym czasie wybudowano też murowane ogrodzenie. Wyposażanie świątyni trwało aż do II wojny światowej. Wzbogaciła się ona wtedy o neogotyckie ołtarze, ławy, ambonę, chrzcielnicę itd. W czasie II wojny nie ucierpiała.

Kościół w Różance jest murowany z cegły i wsparty na cokole z piaskowca. Trójnawowy typu halowego (wszystkie nawy równej wysokości), prezbiterium zwrócony na zachód. Jego bryłę tworzą: wysoka, frontowa wieża, niższy od niej o połowę, prostokątny w rzucie korpus, jeszcze niższe i węższe kwadratowe prezbiterium o trójbocznym zamknięciu oraz dostawione do jego boków niewielkie budyneczki zakrystii (od południa) i skarbczyka (od północy).

Wieża jest kwadratowa, ale ma ścięte naroża, co daje jej ortogonalną formę, nakryta smukłą, czteropołaciową iglicą. Korpus nawowy i prezbiterium osłaniają dachy dwuspadowe (nad absydą trójpołaciowy), a zakrystię i skarbczyk wielopołaciowe. Dach nad frontową częścią korpusu (po bokach wieży) jest ustawiony poprzecznie do osi wzdłużnej kościoła, a reszta dachu korpusu ma połacie przełamane nad granicą naw. Rolę wieżyczki na sygnaturkę pełni jedna ze sterczyn na krawędzi zachodniego szczytu korpusu. Ściany są oskarpowane, skarpy są wysokie, uskokowe, dekorowane ostrołukowymi blendami i przedłużone sterczynami w formie ślepych wieżyczek. Jedynie w narożnikach zakrystii i skarbczyka skarpy są przysadziste i bez uskoków.

Fasada jest prostokątna, zamknięta trójkątnym szczytem o wierzchołku ściętym prosto oraz podzielona skarpami na trzy części. W bocznych częściach są ostrołukowe okna. W środkowej ostrołukowy portal z głównym wejściem, nad nim rozetowe okno, a jeszcze wyżej trzy okna ostrołukowe zestawione na kształt triforium. Kościół ma w sumie pięcioro drzwi: trzy ostrołukowe w fasadzie (w tym dwa po jej bokach) oraz dwa prostokątne w zakrystii i skarbczyku. Okna i prześwity dzwonne są ostrołukowe, są też okna rozetowe w fasadzie oraz w ścianach zakrystii i skarbczyka.

Na zewnątrz kościół jest otynkowany na gładko, w surowej cegle pozostawiono rytmiczne pasy (z naprzemiennie ułożonych cegieł białych i czerwonych) w skarpach, sterczynach, gzymsach. Nadaje to ścianom bardzo dekoracyjny charakter. Dekorację fasady (oraz pozostałych elewacji) stanowią też ząbkowe, profilowane gzymsy oraz arkaturowy fryz. Odcinki profilowanego i ząbkowego gzymsu występują również poniżej okien nawy i prześwitów dzwonnych. Dekoracyjne obramienia wszystkich otworów okiennych i prześwitów dzwonnych tworzą ząbkowe, kształtowane w cegłach, opaski.

Korpus nawowy jest niezbyt długi, trójprzęsłowy, poprzedzony od wschodu trzema kruchtami. Nad nimi balkon chóru muzycznego. Nawy rozdzielone są ostrołukowymi arkadami na wielobocznych filarach. Filary oprofilowane wiązkami służek z roślinnymi głowicami. Prezbiterium wydzielone jest ostrołukową arkadą tęczy. W nawie głównej i prezbiterium sklepienia są gwiaździste, w nawach bocznych krzyżowo-żebrowe (plus ostrołukowe gurty przęsłowe), w zakrystii i skarbczyku krzyżowo-żebrowe pozorne, w kruchcie głównej krzyżowe, w kruchtach bocznych są gładkie sufity. Wewnątrz kościół jest również otynkowany na gładko i pomalowany na kremowo. Żebra sklepień i służki filarów dla kontrastu pomalowano na biało.

Wyposażenie kościoła jest prawie w całości neogotyckie. W ołtarzu głównym znajdują się późnobarokowe rzeźby św. św. Piotra i Pawła (około połowy XVIII wieku) oraz kopia obrazu Matki Boskiej Kodeńskiej. Ze starszego wyposażenia również jest jeszcze m.in. rokokowy prospekt organowy (około połowy XVIII wieku) przywieziony po II wojnie światowej z Dolnego Śląska. Oraz obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, w typie Śnieżnej, w promienistej glorii adorowanej przez Orła Polskiego (około połowy XVIII wieku), płaskorzeźbiony i ryty na desce, z polichromowanymi twarzami, w ramie regencyjno-rokokowej, zwieńczonej zamkniętą koroną.

 Źródła:

  1. Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 18 – powiat włodawski, Warszawa 1975

  2. Jerzy Żywicki, Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998

Grafika losowa