Dawna cerkiew unicka a obecnie kościół rzymsko – katolicki Narodzenia NMP w Kodeńcu (gmina Dębowa Kłoda) to jeden z najcenniejszych zabytków sakralnych w powiecie parczewskim. To również świadek skomplikowanej historii tych terenów i zawłaszczenia religii przez politykę.

Cerkiew prawosławna w Kodeńcu istniała co najmniej od końca XVI wieku. Po unii brzeskiej w 1596 parafia stała się unicką (greko-katolicką). Ponieważ stara świątynia groziła zawaleniem, w 1791 poświęcono nową. W czasach zaborów ostatni unicki proboszcz, Jozafat Urban, zaangażowany przez władze carskie do niszczenia unii, zaczął stosować liturgię prawosławną. Rosjanie siłą zmuszali unitów do przejścia na prawosławie - metodami takimi, jak katowanie, ciężkie roboty, kontrybucje, zsyłka w głąb Rosji. Kiedy w 1875 zlikwidowano ostatnią w Królestwie Polskim diecezję unicką (chełmską), parafia w Kodeńcu znowu stała się prawosławna. Cerkiew została przebudowana za pieniądze rządu rosyjskiego, otrzymała nowy prestoł i ikonostas.

Po ucieczce Rosjan w 1915 parafia prawosławna w Kodeńcu przestała istnieć. Cerkiew wróciła w 1920 do katolików i jako była świątynia unicka została rekoncyliowana na kościół rzymsko-katolicki. W międzywojniu władze odrodzonej Polski nie zgodziły się na odtworzenie parafii prawosławnej (Cerkiew traktowały jako ideologiczne ramię Rosji), wiernych, których było sporo, odsyłały do Horostyty. Choć w 1933 zgodziły się na ponowne otwarcie cerkwi w Uhninie.

I jeszcze na chwilę świątynię w Kodeńcu znowu przejęli wyznawcy prawosławia. W 1940, za zgodą Niemców, Ukraińcy siłą usunęli katolickiego księdza. Parafia prawosławna istniała jeszcze dwa lata po zakończeniu II wojny światowej, ostatecznie została zlikwidowana w skutek braku wiernych, przesiedlonych do ZSRR. Świątynia wróciła do katolików.

Drewniany, dwuwieżowy kościół w Kodeńcu z końca XVIII wieku jest najciekawszym - jak pisze Stanisław Jadczak - obiektem pounickim w powiecie parczewskim. Fasada, dwuwieżowa z oknem w kształcie krzyża greckiego nad wejściem do kruchty, ma naśladować barokowy, również drewniany kościół rzymsko-katolicki w Tomaszowie Lubelskim.

Świątynia ma nawę główną i dwie nawy boczne rozdzielone parami słupów - to efekt przenikania do architektury cerkiewnej elementów katolickich. Ołtarz główny jest późnobarokowy, w nim rzeźby aniołów adorujących Matkę Boską z Dzieciątkiem (obraz z 1 połowy XIX wieku).

Wyposażenie wnętrza późnobarokowe z XVIII wieku, m.in. obraz „Ostatnia Wieczerza” (przełom XVII i XVIII wieku).

Drewniana dzwonnica stojąca po drugiej stronie drogi podobnie jak kościół pochodzi z końca XVIII wieku.

Co ciekawe, współcześnie w Kodeńcu istnieje również świątynia prawosławna. Funkcję cerkwi Narodzenia św. Jana Chrzciciela spełnia kaplica na cmentarzu prawosławnym przy drodze do Uhnina. Została ona wybudowana w 2 połowie XX wieku przez proboszcza parafii w Horostycie (i stanowi aktualnie filię tej parafii).                                                                    

źródła:

● Stanisław Jadczak, Gmina Dębowa Kłoda od XV do XXI wieku, Lublin-Dębowa Kłoda 2011

Śladami wschodniosłowiańskiej tradycji cerkiewnej na Polesiu Lubelskim, Horostyta-Hola-Sosnowica-Dratów 2007