Kościół pod wezwaniem Ofiarowania NMP w Bukowinie

           Około 1637 profesorowie Akademii Zamojskiej wznieśli w Bukowinie (przekazanej w 1600 przez Jana Zamoyskiego) drewnianą kaplicę w polu (,,capella campestris”), poświęcono ją w 1668. Była ona zapewne prowizoryczna, gdyż wkrótce jej stan był tak zły, że nie nadawała się już do remontu. W latach 1674 – 1675 ks. Andrzej Abrek, profesor Akademii zbudował nową kaplicę (poświęcona w 1676). Służyła ona w zasadzie przebywającym w Bukowinie profesorom, nie wolno było zwoływać dzwonami na nabożeństwa mieszkańców wsi, gdyż należeli oni do parafii tarnogrodzkiej

           Zakaz ten z czasem albo uchylono, albo go nie przestrzegano. J. Górak jako ciekawostkę podaje fakt, że w Bukowinie przyjął się zwyczaj „odpędzania” dzwonieniem chmur gradowych znad pól. W końcu XIX wieku postanowiono zakupić nowy dzwon, władze carskie nie zezwoliły jednak na zbudowanie dzwonnicy. Zastosowano więc fortel, po sutej libacji przekupiony naczelnik powiatu znalazł wyjście, powiedział „powieś na wrotach”. Stąd zamiast dzwonnicy wzniesiono w ogrodzeniu, naprzeciw wejścia do kościoła, dużą bramę drewnianą, na której zawieszono dzwon (w jej miejsce w 1936 zbudowano obecną, murowaną bramę-dzwonnicę).

           Okazało się jednak, że chmury rzeczywiście przechodziły znad Bukowiny na położone w dolinie pola sąsiedniej wsi Biszcza i tam często grad niszczył zasiewy. Stąd powstały antagonizmy między wsiami, jeszcze w 1960 dzwonnik Józef Leśniak został oskarżony o „napędzanie” chmur nad pola Biszczy, gdzie spadł grad, i skazany na karę grzywny. Po odwołaniu sprawa została umorzona, zabroniono jednak dzwonienia w nocy – mogło być ono uznane za sygnał pożaru, którego nie było.

           Kościół był pierwotnie dwudzielny, składał się z prostokątnej nawy i węższego, trójbocznie zamkniętego prezbiterium. Nie przetrwał w swoim pierwotnym wyglądzie, był wielokrotnie remontowany i odnawiany, między innymi w 1817, 1856, 1900 (dawny strop belkowy zastąpiono wtedy pozornym sklepieniem kolebkowym, być może także dostawiono zakrystię) i 1930, uległ częściowym przekształceniom. Obecnie stanowi świątynię filialną parafii w Biszczy.

           Kościół jest drewniany, o konstrukcji wieńcowej, zwęgłowany na węgieł gładki, z zewnątrz oszalowany, na kamiennym podmurowaniu. Obecnie rzut poziomy tworzy prawie kwadratowa kruchta (z początku XX wieku), szersza od niej, prostokątna nawa i węższe prezbiterium, zamknięte trójbocznie. Do północnej ściany prezbiterium przylega prostokątna zakrystia.

           Zręby nawy i prezbiterium są równej wysokości, nakrywa je dach dwuspadowy z kalenicą na jednym poziomie, połacie dachu nad nawą są lekko załamane. Nad kruchtą dach dwuspadowy, nad zakrystią pulpitowy. Zachodni szczyt nawy i szczyt kruchty mają okapy. Wszystkie dachy pokryte są gontami. Nad nawą wieżyczka-sygnaturka pobita blachą.

           Półkoliste wejście w ścianie frontowej kruchty ujęte jest dwiema kolumienkami z płaskorzeźbionymi kapitelami i trójkątnym szczycikiem. Po obu stronach są nisze (analogicznie obramione, stylizowane na muszlowe) z ludowymi rzeźbami św. Antoniego i św. Wojciecha. W szczycie kruchty stylizowane w drewnie Oko Opatrzności. Wejście z kruchty do nawy okala profilowany portal z nadprożem w formie dwuliście (w ośli grzbiet), drzwi mają stare okucia kowalskiej roboty.

           Kruchtę nakrywa strop z ukośną fasetą, prezbiterium i nawę pozorne sklepienie kolebkowe z zaskrzynieniami, w nawie wsparte na dwóch słupach ustawionych w połowie jej długości. Belka tęczowa jest profilowana, na niej krucyfiks oraz figury Matki Boskiej i św. Jana Apostoła. Chór muzyczny nowszy, wsparty na dwóch słupach.

           Ołtarze są dziełem W. Bazana (1900). W głównym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVII lub początku XVIII wieku, w predelli obraz św. Jana Chrzciciela nauczającego na puszczy (XVII wiek). W ołtarzach bocznych obrazy świętych i patronów Polski w predelli (XVII wiek) oraz obraz Matki Boskiej Anielskiej (1849, ludowy).

           W kościele znajdują się między innymi trzy ludowe chorągwie procesyjne z malowidłami Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Michała Archanioła, św. Anny nauczającej Marię oraz św. Andrzeja Apostoła (początek XIX wieku) oraz z wizerunkami św. Michała Archanioła i św. Sebastiana (1830). Barokowe obrazy (z około połowy XVII wieku, według J. Góraka z XVIII wieku) pochodzą prawdopodobnie z jednego z kościołów w Zamościu, być może z franciszkańskiego, przeniesione po kasacie klasztoru: Adoracja Trójcy Św. przez zakonników (w tle widok miasta, prawdopodobnie Szczebrzeszyna), Adoracja Matki Boskiej z Dzieciątkiem przez św. Jana Kantego i św. Antoniego (z widokiem Zamościa), Ofiarowanie Marii w świątyni, Nawiedzenie. W kościele jest też obraz Matki Boskiej Bolesnej (1. połowa XVIII wieku); barokowe obrazy św. Antoniego, św. Marii Magdaleny i św. Michała Archanioła (koniec XVIII wieku); obraz Trójcy Św. z początku XIX wieku; obraz Przemienienia Pańskiego (1856, ludowy); dwa ludowe krucyfiksy z 1. połowy XIX wieku; barokowy, miedziany kociołek na wodę (koniec XVIII wieku).

            Cmentarz przykościelny początkowo miał drewniane ogrodzenie sumikowo-łątkowe, przykryte daszkiem gontowym, identyczne jak w wielu kościołach podhalańskich. W latach 60. XX wieku drewniane słupy zastąpiono betonowymi, co pozbawiło otoczenie kościoła – jak pisze J. Górak – malowniczego wyglądu. W ogrodzeniu, na jego osi głównej znajduje się murowana dzwonnica-brama z 1936.

Źródła:

J. Górak, Kościoły drewniane Zamojszczyzny, Zamość 1986

Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 3 – powiat biłgorajski, Warszawa 1960