Kościół pod wezwaniem Narodzenia NMP w Płonce

Kościół w Płonce istniał zapewne w 1429 (J. Górak, przypuszcza, że powstał w 1442, wraz z nadaniem wsi prawa niemieckiego)

           Parafia została erygowana około 1493, z fundacji Jana Olbrachta. Od 1525 kościół znajdował się pod zarządem kolegium wikariuszy kapituły chełmskiej. W 1602 budynek, być może pierwotny, był już w ruinie. Został odbudowany w 1626, rozebrany około 1715. Około 1728 na jego miejscu powstał następny. Ten nie przetrwał długo, już około 1779 rozpoczęto budowę nowego (w 1793 był wzmiankowany jako jeszcze nieukończony), trwała ona do 1798. Kościół był odnawiany w 1845, 1873, 1882 (gruntownie), w latach 1902 – 1907, w 1926 (oszalowany), w latach 1953 – 1960. W 1965 został pomalowany na zewnątrz, w 1974 wyremontowano dach.

           Kościół jest orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej, na zewnątrz oszalowany pionowo z listwowaniem, na nowym podmurowaniu z cegły. Nawa prostokątna, z niewielką, kwadratową kruchtą od frontu. Prezbiterium jest nieco węższe, wydłużone, zamknięte trójbocznie, od północy i południa przylegają do niego dwie niewielkie, prostokątne zakrystie.

           Wnętrze nakryte jest stropem. W nawie wspiera się on na dwóch parach czworobocznych słupów, w kruchcie jest belkowany. Otwór tęczy zamknięty łukiem półkolistym, na profilowanej belce XIX-wieczny krucyfiks. Chór muzyczny wspiera się na dwóch słupach, w prawym narożu są schody. Otwory okienne i drzwiowe prostokątne.

           Na zewnątrz elewacje obiega wydatny, profilowany gzyms wieńczący. Dachy są dwuspadowe (nad prezbiterium zakończony trójpołaciowo), z półszczytami nad nawą i kruchtą. Nad zakrystiami pulpitowe, wszystkie kryte blachą (dawniej gontem). Nad nawą wznosi się wieżyczka na sygnaturkę z XIX wieku, z latarnią i wysmukłym hełmem, pobita blachą.

           W kościele są trzy neobarokowe ołtarze ze starszymi fragmentami. Główny zdobiony jest ornamentami z 1. ćwierci XVIII wieku, znajdują się w nim rzeźby niezidentyfikowanych świętych, niewiasty i zakonnika po bokach oraz aniołków i Ducha Św. w zwieńczeniu. Pośrodku umieszczony jest krucyfiks z około połowy XVIII wieku, na tle postaci Matki Boskiej, św. Jana Ewangelisty i Marii Magdaleny, malowanych na desce (na śladach z XVII – XVIII wieku).

           Dwa ołtarze boczne mają rokokowe ornamenty na mensach i takież rzeźby aniołków w zwieńczeniach. W lewym znajduje się obraz św. Wincentego Ferreriusza z 2. połowy XVIII wieku, w zwieńczeniu św. Tekli (XVIII wiek). W prawym w zwieńczeniu obraz św. Mikołaja biskupa z tegoż czasu.

           Ambona jest rokokowa (około połowy XVIII wieku), chrzcielnica regencyjna (około 1740), konfesjonał barokowy (XVIII wiek). Marmurowa kropielnica pochodzi z XVIII wieku. W kościele znajduje się XVIII-wieczny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, malowany na desce oraz obraz Matki Boskiej Dobrej Opieki (zapewne z XVIII wieku, przemalowany).

           Do zabytkowych sprzętów liturgicznych należy barokowa monstrancja (z przełomu XVII/XVIII wieku, być może przerabiana), trzy gładkie kielichy (z datą 1696, z XVIII wieku i z XIX wieku), relikwiarz z około 1720, miedziany kociołek na wodę z XVIII wieku, XVIII-wieczny ornat z pasów polskich.

           Na cmentarzu przykościelnym zachowały się kamienne, klasycystyczne nagrobki: Tomasza Wasiutyńskiego (zm. 1798), z marmurową tablicą inskrypcyjną oraz Bogumiły z Piegłowskich Dydyńskiej (zm. 1821)

           Dzwonnica typu „brogowego” została wzniesiona około 1793 (według J. Góraka przy okazji odnawiania kościoła w 1845). Jest drewniana, o konstrukcji słupowej, oszalowana pionowo. Ma rzut kwadratu. W górnej kondygnacji (niskiej, oddzielonej gzymsem) znajdują się półkoliste otwory (po dwa w każdej elewacji). Dzwonnica ma niski dach namiotowy, dawniej kryty gontem i zwieńczony klasycystyczną sterczyną w kształcie obelisku, obecnie blachą.

           Na cmentarzu grzebalnym znajdują się kamienne, klasycystyczne nagrobki: Teofili z Sieczkowskich Ruchowskiej (zm. 1828), Michała Linsenbarta (zm. 1837), Pauliny Chrzęstowskiej (zm. 1841), Teresy z Głogowskich Dziewulskiej (zm. 1844).

                                                                    Opracowała Marta Goździk

Źródła:

J. Górak, Kościoły drewniane Zamojszczyzny, Zamość 1986

Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 8 – powiat krasnostawski, Warszawa 1960