Kościół pod wezwaniem św. Rocha w Tarnogrodzie
W przywileju lokacyjnym Tarnogrodu (został on założony przez Stanisława Tarnowskiego „na surowym korzeniu” w 1567) wyznaczono między innymi uposażenie kościoła, który powstał w kilka lat później. Najwcześniejsze wzmianki dotyczą kościoła szpitalnego św. Ducha (wzniesiony w 1569, na początku XIX wieku sprzedany i rozebrany). Parafię w Tarnogrodzie erygowano formalnie dopiero w 1598 , choć kościół pełniący funkcję parafialnego istniał już w 1591.
Jak podaje J. Górak, kościół pod wezwaniem św. Rocha został zbudowany przez mieszczan tarnogrodzkich około 1600 jako wotywny, w związku z często występującymi w tych stronach epidemiami. Katalog zabytków… natomiast wymienia Tomasza Zamoyskiego, wojewodę podolskiego i kijowskiego jako prawdopodobnego fundatora i 1624 jako przypuszczalną datę wzniesienia kościoła (wycięta na belce tęczowej). Według innych źródeł dotyczy ona odnowienia budynku. Kościół usytuowano za miastem, na terenie targowiska. W tym samym czasie został założony cmentarz epidemiczny. Budynek był remontowany między innymi w latach 1846 – 1847, w 1907 i współcześnie. Obecnie to świątynia filialna parafii Przemienienia Pańskiego w Tarnogrodzie. Jest najstarszym drewnianym kościołem na Zamojszczyźnie i jednocześnie jedynym bez kruchty (z otwartą kruchtą).
Kościół jest orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej, na ceglanej podmurówce, na zewnątrz oszalowany i wzmocniony lisicami. Ma kwadratową nawę i nieco węższe, wydłużone prezbiterium, zamknięte trójbocznie, z kwadratową zakrystią od północy. Od zachodu nawę poprzedza obszerny, jej szerokości ganek (otwarta kruchta) na czterech słupach z mieczami (XIX wiek).
Zrąb nawy i prezbiterium są równej wysokości, przykryte dachem o wspólnej kalenicy, z pochyłą połacią od frontu i trójpołaciowym zakończeniem nad prezbiterium. Nad nawą wznosi się okazała wieżyczka na sygnaturkę z latarnią i cebulastym hełmem, pobita blachą. Nad zakrystią dach o trzech połaciach. Ganek przykryty jest dwuspadowym dachem z trójkątnym szczytem (zaszalowanym w jodełkę), na którym zawieszony jest obraz św. Rocha, i szerokim okapem. Wszystkie blachy obecnie pobite są blachą (dawniej gontem).
Wewnątrz kościół nakryty jest płaskim stropem z fasetą. Belka tęczowa fazowana, z rozetą i datą 1624, wsparta na konsolkach; na niej zawieszony rokokowy krucyfiks. Chór muzyczny jest drewniany, wsparty na dwóch słupach. Polichromia pokrywająca górną część ścian i sufit (z napisem „Kościół ten pomalowany kosztem Pawła Lisa 1907 r.”) ma charakter ludowy.
Ołtarz główny jest barokowy (połowa XVII wieku), ujęty dwiema parami złoconych kolumn. Pośrodku znajduje się obraz św. Rocha z około połowy XIX wieku, po bokach dwie rzeźby apostołów. Przy ołtarzu, na ścianach prezbiterium, stoją na konsolkach rzeźby św. Kazimierza i św. Zygmunta. Organy są barokowe (XVIII wiek). W kościele znajduje się obraz św. Rocha z XVII wieku(?), obraz Wręczenia kluczy św. Piotrowi (barokowy, 1. połowa XVIII wieku), św. Sebastiana i św. Michała (oba z XVIII wieku), Ukrzyżowania (ludowy).
Opracowała Marta Goździk
Źródła:
J. Górak, Kościoły drewniane Zamojszczyzny, Zamość 1986
Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 3 – powiat biłgorajski, Warszawa 1960
