Kościół pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa Męczennika w Gorzkowie

Pierwotny kościół, zapewne drewniany, został wzniesiony przed 1404 przez Mikołaja z Gorzkowa herbu Trąby, zniszczony w 1565 przez innowierców.

           Obecny kościół w Gorzkowie wzniesiono w 1623 z fundacji Stanisława Gorzkowskiego (konsekracja w 1647). W 1828 rozebrano frontową wieżę. W 1885 kościół został rozbudowany, przedłużono wówczas nawę o cztery przęsła w kierunku zachodnim. Był kilkakrotnie remontowany.

           Kościół jest orientowany, murowany z kamienia i cegły, otynkowany, pozbawiony cech stylowych. Nawa pierwotnie była dwu-, obecnie jest sześcioprzęsłowa, niższe i węższe od niej prezbiterium zamknięte półkoliście, przy nim od północy i od południa dwie symetryczne, prostokątne zakrystie. Na zewnątrz kościół opięty jest skarpami. Dach nad nawą dwuspadowy, nad prezbiterium wielopołaciowy (zbliżony do stożka), nad zakrystiami pulpitowe, wszystkie kryte blachą.

           Wewnątrz kościół nakryty jest sklepieniem kolebkowym z lunetami, otwór tęczowy zamknięty półkoliście. Okna są wydłużone, zamknięte półkoliście.

           Ołtarz główny jest późnobarokowy (1. połowa XVIII wieku), z obrazem św. Stanisława biskupa (około połowy XVIII wieku). Po bokach, na postumentach stoją późnobarokowe rzeźby św. św. Piotra i Pawła (około połowy XVIII wieku). Antepedium jest regencyjne (2. ćwierć XVIII wieku). Dwa ołtarze boczne mają charakter barokowy (2. połowa XIX wieku). W lewym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (XVII wiek, przemalowany, w barokowej sukience z końca XVII wieku) i w zwieńczeniu obraz Zwiastowania (XIX wiek). W prawym – krucyfiks o charakterze rokokowym (XIX wiek) i zwieńczeniu obraz Chrystusa w kuźni z tego samego czasu. Kolejne dwa ołtarze boczne są analogiczne, późnobarokowe (2. połowa XVIII wieku). W lewym są rzeźby św. św. Joachima i Anny oraz obraz św. Walentego z przełomu XVIII/XIX wieku, w prawym rzeźby św. dominikanina i niezidentyfikowanego świętego oraz obraz św. Mikołaja z przełomu XVIII/XIX wieku.

           Ambona jest rokokowa (około połowy XVIII wieku), drewniana chrzcielnica późnobarokowa (2. połowa XVIII wieku). Dwa konfesjonały o cechach barokowych pochodzą zapewne z XVIII wieku. W kościele znajduje się oprócz tego ludowy krzyż procesyjny, dwa paschały z XVIII wieku, obraz Zabójstwa św. Stanisława BM z 1. połowy XVII wieku (o tradycjach gotycko-renesansowych) oraz obraz Św. Rodziny ze św. św. Anną, Joachimem i Janem Chrzcicielem (2. połowa XVIII wieku, przemalowany).

           W zakrystii północnej zachował się barokowy kominek (1. połowa XVII wieku). Także w zakrystii umieszczona jest drewniana tablica konsekracji kościoła (1647).

           Na wyposażeniu jest między innymi regencyjna monstrancja (około 1742 - 1750 r.), fundacji Wandalina Mniszcha, marszałka nadwornego koronnego oraz także zapewne przez niego ufundowane kielichy: regencyjny (2. ćwierć XVIII wieku), być może przerobiony z puszki i gładki, z około połowy XVIII wieku, z herbem Mniszech. Do tego ornaty z XVII - XVIII wieku.

           Dzwonnica-brama została wzniesiona w 1801, później przebudowana. Jest murowana z kamienia i otynkowana, płaska (parawanowa), dwukondygnacyjna, zwieńczona trójkątnym szczytem. W dolnej kondygnacji znajduje się arkadowe przejście, górna jest przepruta czterema otworami dzwonowymi, zamkniętymi półkoliście. Od frontu dzwonnica wsparta jest dwiema filaro-skarpami z półkolumnami podtrzymującymi szeroki okap, od tyłu wzmocniona skośnymi skarpami.

           Cmentarz przykościelny otoczony jest starym murem z wnękami od strony wewnętrznej, zamkniętymi łukiem odcinkowym, oraz z czterema kapliczkami z XIX/XX wieku. W granicach cmentarza znajduje się XIX-wieczna plebania.

           Na cmentarzu parafialnym (założony w 1795) zachowało się kilkanaście nagrobków z XIX wieku oraz między innymi okazała kaplica grobowa rodziny Skawińskich z 1850, służąca jako cmentarna.

źródła:

Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VIII, z. 8 – powiat krasnostawski, Warszawa 1960

610 lat miasta Gorzkowa, red. J. Chachaj, P. Cichosz, Warszawa 2015