Kościół pod wezwaniem św. Floriana i św. Urszuli w Wilkowie
Parafia w Wilkowie była wzmiankowana po raz pierwszy w 1326 (jej erekcja nastąpiła być może pod koniec XII wieku). W 1468 konsekrowano drewniany kościół, w 1603 był on już w ruinie. W 1625 Głuscy herbu Ciołek, ówcześni właściciele miejscowości ufundowali obecny, murowany z kamienia wapiennego, na ceglanej podmurówce. Był to prawdopodobnie czwarty w kolejności wilkowski kościół. Został konsekrowany w 1638, ale prace przy nim trwały zapewne jeszcze później (w 1651 Stanisław Głuski, syn Wojciecha, dziedzic na Głusku, Wolicy i Wilkowie zapisał na kościół 2 700 florenów).
Na początku XVII wieku istniała przy nim szkoła parafialna i szpital dla ubogich, w 1707 utworzono Bractwo Różańcowe. Po pożarze z 1720 kościół został odnowiony, w 1723 dobudowano do niego od północy kaplicę Różańcową, którą ufundowali Michał i Franciszek Polanowscy. W 1748 budynek był w złym stanie (po kolejnym pożarze z 1740), został odrestaurowany i w 1781 ponownie konsekrowany. W 1774 pojawiła się nowa plebania. Kolejny remont kościoła przeprowadzono w 1806, w 1833 zniszczyła go powódź. Następna, z 1848 – wszystkie budynki parafialne.
W 1876 kościół został rozbudowany w kierunku zachodnim (przedłużenie o trzy przęsła i podwyższenie nawy), zyskał murowany chór i nową fasadę. Drewnianą podłogę wymieniono wtedy na posadzkę z piaskowca kunowskiego (sfinansowano to z dobrowolnych składek parafian). Po 1876 wyremontowano kaplicę Polanowskich. W 1898 powstał plan dalszej rozbudowy kościoła (był wciąż zbyt mały na potrzeby parafii), wkrótce, za kolejnego proboszcza już inny (ten uznał projekt za zbyt skromny, budynek miał zyskać nawy boczne). Prace rozpoczęto w 1908, jeszcze bez kompletnego projektu. Zostały one wstrzymane przez urzędników carskich na etapie zakładania ław fundamentowych. Kolejny architekt zasugerował budowę całkiem nowej świątyni, ale wszelkie plany przerwała I wojna światowa. W 1918 do kościoła dobudowano tylko nową zakrystię.
Podczas II wojny światowej kościół został uszkodzony (wyrwa w murze), dewastacji uległy wtedy organy z 1884. Nowe zainstalowano w 1969. W latach 1975 – 1976 nową polichromię wewnątrz wykonał Alojzy Goss z Torunia. W 2005 sprowadzono do Wilkowa relikwie św. Floriana. Po wielkiej powodzi z 2010 kościół przeszedł gruntowny remont.
Jest on orientowany, murowany z kamienia i cegły, otynkowany, jednonawowy. Nawa jest prostokątna, o trzech przęsłach pierwotnych i trzech dobudowanych w 1876. Prezbiterium nieco węższe, prostokątne, dwuprzęsłowe, zamknięte półkoliście. Przy nim od północy znajduje się zakrystia z przedsionkiem. Przy nawie od północy jest kaplica Różańcowa otwarta do niej arkadą, od południa nowy skarbczyk.
Na zewnątrz prezbiterium i pierwotna część nawy są oskarpowane. Ściany kaplicy i późniejsza fasada kościoła rozczłonkowane pilastrami. Dach nad nawą jest dwuspadowy, z wieżyczką na sygnaturkę, kryty blachą.
Wnętrze przykrywa płaski strop. Ściany nawy rozczłonkowane są lizenami, tęcza zamknięta łukiem półkolistym. Murowany chór muzyczny, wsparty na trzech arkadach, pochodzi z 1876.
W ołtarzu głównym (według Katalogu Zabytków… – nowym, według J. Ogińskiego z 1886) znajduje się obraz Matki Bożej Częstochowskiej i w zwieńczeniu św. Urszuli oraz XVIII-wieczny krucyfiks. W ołtarzach bocznych – obrazy św. Floriana i Przemienienia Pańskiego (wcześniej obraz św. Urszuli i obraz św. Walentego, być może malowany przez Józefa Buchbindera).
Chrzcielnica z czarnego marmuru, z drewnianą pokrywą jest XVIII-wieczna. Rokokowy feretron z rzeźbą Matki Boskiej w otoczeniu aniołów pochodzi z 2. połowy XVIII wieku. Na wyposażeniu jest też ludowy krucyfiks oraz obraz św. Teresy pędzla Antoniego Michalaka (przed 1950). W kaplicy Polanowskich znajduje się obraz Matki Boskiej Różańcowej autorstwa Marii Łubieńskiej (1883). W kruchcie w 2013 umieszczono epitafium ks. Józefa Błażowskiego, wilkowskiego proboszcza zasłużonego podczas powstania styczniowego.
Do zabytkowych sprzętów liturgicznych należy między innymi wieżyczkowa monstrancja (o charakterze gotyckim) z 1621, później pozłocona, z figurkami Matki Boskiej z Dzieciątkiem, św. św. Jana Chrzciciela, Jana Ewangelisty, Floriana i Urszuli oraz aniołków. Widnieje na niej data fundacji i napis Joannes Stasowiensis – Jan ze Staszowa, ówczesny proboszcz wilkowski. Ufundował on także barokową puszkę na komunikanty (1628), z trybowanymi postaciami św. św. Jana Ewangelisty i Floriana na stopie oraz datą i swoim nazwiskiem.
Oprócz tego na wyposażeniu jest monstrancja empirowa (około połowy XIX wieku); dwa kielichy barokowe (jeden z 1628, później pozłocony, drugi z około połowy XVII wieku); XIX-wieczny relikwiarzyk; dzbanuszek, tacka i dwie ampułki empirowe (1846), z sygnaturą Norblin Warszawa i herbami Korab – zapewne Łabęckich, przeniesione z Polanówki; cynowe lichtarze w typie barokowym (XVIII – XIX wiek) i klasycystyczne (1. połowa XIX wieku); kociołek na wodę z XVIII wieku; ornat z kolumną z pasa polskiego (XVIII wiek) i bokami z tkaniny (XIX wiek); ornat z kolumną z tkaniny (koniec XVIII wieku).
Murowana dzwonnica – brama, która umiejscowiona jest od wschodu, w ciągu muru, została wybudowana w 1921 jako wotum dziękczynne parafian za odzyskanie niepodległości przez Polskę, według projektu Karola Sicińskiego. Zaprojektował on także kaplicę przedpogrzebową.
Na cmentarzu przykościelnym znajduje się niewielka, murowana, czworoboczna kapliczka z ludową rzeźbą św. Anny we wnęce. Daszek ma dwuspadowy, kryty dachówką.
Przy drodze w pobliżu kościoła stoi kapliczka drewniana, na podmurowaniu. Daszek łamany polski wsparty jest od frontu na dwóch drewnianych kolumienkach, od tyłu na murowanej ścianie. Wewnątrz znajduje się ludowa rzeźba św. Jana Nepomucena z XIX wieku.
Dom parafialny (dawna karczma) został wzniesiony zapewne około połowy XIX wieku. Jest murowany z cegły i otynkowany, założony na rzucie ośmioboku. Przy nim prostokątny, nowszy budynek. Dach jest namiotowy, ośmiopołaciowy, kryty blachą. Wnętrze zostało przebudowane.
Dawna wikarówka (później dom mieszkalny), która spłonęła w 1974, według tradycji została wybudowana w 1. połowie XIX wieku. Była drewniana, o konstrukcji zrębowej, prostokątna, parterowa. Wnętrze miała dwutraktowe, z sienią i komorą na osi, po obu stronach sieni po dwie izby. Nakryta była belkowanym stropem i dwuspadowym dachem, krytym strzechą.
Zachował się budynek dawnej organistówki (obecnie także dom prywatny) pochodzący zapewne z 1. połowy XIX wieku. Jest on drewniany, o konstrukcji zrębowej, prostokątny, parterowy. Wnętrze ma dwutraktowe, nakryte belkowanym stropem, dach naczółkowy.
źródła:
1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 8 – woj. lubelskie, z. 13. – powiat opolski, Warszawa 1962
2. E. Mitrus, Kościół parafialny pw. św. Floriana i św. Urszuli w Wilkowie [w:] Kościoły nadwiślańskie Lubelszczyzny w świetle badań archeologicznych, red. E. Banasiewicz – Szykuła, Lublin 2014
3. J. Ogiński, Wilków nad Wisłą. Wieś, parafia i kościół pw. świętych Floriana i Urszuli, Stalowa Wola 2017
